आदित्य... विनीत वर्तक

सूर्याच्या संस्कृत मधील आदित्य हे नाव घेऊन सूर्याकडेच एक मिशन येत्या काळात झेपावते आहे. २०१९ च्या आसपास इस्रो आदित्य- १ ह्या नावाने एक उपग्रह सोडत आहे. सगळे ग्रह सोडून सूर्याकडे झेपावण्यासाठी इस्रो का मेहनत घेते आहे ह्याच कारण दडल आहे सूर्याच्या कोरोना मद्धे. सूर्य न्युक्लीयर फ्युजन द्वारा उर्जेची निर्मिती करतो. सांगायचं झालच तर ६२० मिलियन मेट्रिक टन इतक्या हायड्रोजन च प्रत्येक सेकंदाला फ्युजन होते ते हेलियम मद्धे. अश्या तर्हेने ह्या फ्युजन मधून जी उर्जा निर्माण होते तिनेच ही पृथ्वी जिवंत आहे. ह्या उर्जेच्या प्रचंड निर्मिती मुळे सूर्याच्या बाजूला त्याचा ऑंरा ज्याला प्लास्मा अस म्हणतात ते तयार होते. हे म्हणजेच कोरोना.

सूर्याचा हा कोरोना आपल्याला उघड्या डोळ्यांनी दिसतो जेव्हा ग्रहण असते. खग्रास सूर्यग्रहणात म्हातारीने सोडलेल्या केसाप्रमाणे पांढऱ्या रंगाचे किरण आपण झाकलेल्या सूर्याच्या आजूबाजूला बघू शकतो. हा कोरोना सूर्याच्या चोहोबाजूने कित्येक हजारो किलोमीटर पर्यंत पसरलेला आहे. सूर्याच्या पृष्ठभागावरील तापमान हे जवळपास ५७२६ डिग्री सेल्सीयस असताना त्याच्या भोवताच्या कोरोना च तापमान तब्बल ९ लाख डिग्री सेल्सियस आहे. इतक प्रचंड तापमान कोरोना मद्धे येते कुठून हा आजही न उलगडलेला प्रश्न सोलार भौतिकशास्त्र ला पडलेला आहे. ह्याचाच अभ्यास किंवा ह्या न उलगडलेल्या प्रश्नांची उत्तर शोधण्यासाठी आदित्य झेप घेत आहे.

हे भारताच सूर्यासाठी पहिलच मिशन असणार आहे. त्याच सोबत पाहिलच अस मिशन की जिकडे उपग्रह ल्यागरेयीयन पोइंट वर प्रक्षेपित होणार आहे. ह्यातील उपकरणांवर पृथ्वीच्या चुंबकीय क्षेत्राचा प्रभाव पडू नये म्हणून ह्या ठिकाणी आदित्य प्रक्षेपित करण्यात येणार आहे. इकडून कोणत्याही अडथळ्याविना सूर्याचा स्पेशली कोरोनाचा अभ्यास करता येणार आहे. हि कक्षा पृथ्वीपासून तब्बल १.५ मिलियन किलोमीटर वर असणार आहे. आत्तापर्यंत फक्त नासा आणि युरोपियन स्पेस एजन्सी ला इकडे उपग्रह प्रक्षेपित करता आले आहेत. कारण अश्या प्रतिकूल वातावरणात उपग्रह प्रक्षेपित करण तितकच कठीण आहे.

आदित्य वरील पे लोड लक्षात घेतले तर हे मिशन किती महत्वाच आहे ते कळून येईल. त्यातील सगळ्यात महत्वाचा पे लोड आहे Visible Emission Line Coronagraph (VELC) ह्या कोरोनो ग्राफ मुळे एक कृत्रिम सुर्याग्रहणाची स्थिती तयार करून कोरोना चा अभ्यास केला जाणार आहे. ह्यात ह्या कोरोनाचे स्पेक्ट्रल इमेज घेतले जाणार आहे. ह्यावरील दुसर उपकरण तर खूपच उत्साहवर्धक आहे. Solar Ultraviolet Imaging Telescope (SUIT) हे उपकरण सूर्याची फुल डिस्क इमेज म्हणजेच पूर्ण इमेज तब्बल ११ फिल्टर वापरून घेणार आहे. २००-४०० एन. एम. ह्या व्हेव्लेन्थ मद्धे. अश्या प्रकारच चित्रण आजवर कोणीही केलेलं नाही आहे. ह्या आणि अश्या अजून ५ वेगवेगळ्या उपकरणांद्वारे सूर्याचा अभ्यास केला जाणार आहे. अशी अपेक्षा करण्यात येत आहे की आदित्य सूर्याच्या न उलगडलेल्या अनेक प्रश्नांची उत्तर शोधण्यास मदत करेल.

जेव्हा २०१९-२०२० च्या आसपास आदित्य मिशन इस्रो च्या सगळ्यात भरवश्याच्या पी.एस.एल.व्ही रॉकेट मधून उड्डाण भरेल. तेव्हा ज्या देशातून कित्येक वर्ष आधी प्रकाश देणाऱ्या सूर्याकडे हनुमानाने सफरचंद समजून झेपावलेल्या उड्डाणाच एक आवर्तन संपूर्ण झाल असच म्हणावं लागेल.