स्वाती... विनीत वर्तक ©

 स्वाती.... विनीत वर्तक ©

गेल्या आठवड्यात अर्मेनिया आणि अझरबैजान ह्यांच्यात सुरु असलेल्या युद्धाच्या बातम्या भारतात झळकल्या. खरे तर ह्या युद्धाशी भारताचा तसा थेट संबंध नव्हता. पण ह्या बातम्याना भारतात महत्व दिलं गेलं त्यामागे कारण आहे भारताचं 'स्वाती रडार'. ह्याच रडार चा उपयोग करून अर्मेनिया ने काही हेलीकॉप्टर, ड्रोन पाडल्याच्या बातम्या फेसबुक आणि व्हाट्स अप वर फिरत होत्या. पण भारताने अजुन ही सिस्टीम अर्मेनिया ला दिलेली नाही (As of August 2020). अर्मेनिया ह्या देशाने मार्च २०२० ला भारताशी ४० मिलियन अमेरीकन डॉलर चा करार करताना ४ स्वाती रडार खरेदी केले आहेत. अजुन ह्या सगळ्या सिस्टीम अर्मेनियाला आपण द्यायच्या असुन नुकत्याच झालेल्या हल्यात अमेरीकन डिफेन्स चा हात होता. पण तरीसुद्धा स्वाथी रडार च महत्व कमी होत नाही. भारताने रशिया, पोलंड सारख्या देशांना मागे टाकत अर्मेनिया या देशासोबत सैनिकी करार केला आहे. स्वाती रडार हे ह्या दोन्ही देशांच्या रडार सिस्टीम ला मागे टाकत अर्मेनिया च्या पसंतीला उतरलं आहे. स्वाती रडार यंत्रणा नेमकी काय आहे आणि ह्याच महत्व का आहे हे आपण भारतीय म्हणुन जाणून घेतलं पाहिजे.

स्वाती रडार ही कुठे ही नेऊन तैनात करता येईल अशी वेपन लोकेटिंग रडार यंत्रणा आहे. स्वाती रडार शत्रुच्या लपलेल्या मारा करणाऱ्या यंत्रणांचा शोध घेते. एकदा शोध घेतला की त्याची सगळी माहिती आपल्या यंत्रणेला पुरवते. ही माहिती मिळाल्यावर आपण शत्रुच्या ठिकाणावर अगदी अचुकतेने मारा करून त्याचा विनाश करू शकतो. उदाहरण द्यायचं झालं तर पाकीस्तान चे सैनिक हे आपल्या सिमारेषेजवळ जंगलात, डोंगरात लपून आपल्या सैनिकी पोस्ट आणि जवळच्या गावांवर मोर्टार अथवा शेलिंग करून हल्ला करत. अनेकदा हल्ला कुठून होतो हे कळत नसल्याने आपला प्रतिहल्ला अचुक होत नसे. भारताने स्वाती रडार यंत्रणा सिमारेषेजवळ तैनात केल्यावर पाकीस्तान च कंबरड मोडलं आहे. स्वाती रडार यंत्रणा ज्याला पिन पॉईंट अचुकता म्हणतात त्या अचुकतेने जिकडून मारा होतो आहे त्या स्थानाची माहिती भारतीय यंत्रणेला देते. मग आपल्या बोफोर्स अथवा इतर तोफा पाकीस्तान च्या लपलेल्या तोफांचा सुपडा साफ करत आहे. स्वाती रडार ची अचुकता हेच त्याच बलस्थान आहे. ह्यामुळेच सिमारेषेजवळ शेलिंग आणि मोर्टार च्या माऱ्यात खुप कमतरता ही यंत्रणा भारताने बसवल्यावर आली आहे.

स्वाती रडार ची निर्मिती Defence Research and Development Organization’s (DRDO) Electronics Research and Development Establishment (LRDE) laboratory and Bharat Electronics Limited (BEL) ह्या तिन्ही संस्थांनी मिळून केली आहे. स्वाती रडार हे passive electronically-scanned array radar आहे. ह्याचा अर्थ स्वाती रडार आपल्या लक्ष्या ला लॉक करून टाकते त्यासाठी ट्रान्समिटर ला त्या दिशेत फिरवण्याची गरज भासत नाही. स्वाती रडार एकाचवेळी ७ लक्ष्याना लॉक करू शकते. त्या ७ लक्ष्याची प्रत्येक हालचाल स्वाती च्या नजरेतून सुटत नाही. स्वाती रडार कोणत्याही वातावरणात काम करण्यास सक्षम असुन १६,००० फुटापेक्षा जास्त उंचीवर ही लक्ष्यभेद करू शकते. ह्याच्या ह्या वैशिष्ठ्यामुळे पाकीस्तान आणि चीन ह्या दोन्ही सिमांवर स्वाती देशाच्या सीमांचे रक्षण करण्यास समर्थ आहे. स्वाती रडार मध्ये constant false alarm rate (CFAR) वापरलं गेलं आहे. ह्या यंत्रणेमुळे परत येणारी माहिती म्हणजेच सिग्नल किती स्ट्रॉंग अथवा विक आहे त्याला फिल्टर करून मग त्याची माहिती तपासली जाते. ह्यामुळे स्वाती च्या अचूकतेत वाढ झालेली आहे.

आकाश हे क्षेपणास्त्र विकसित करत असताना DRDO च्या संशोधकांना त्यामध्ये असलेलं राजेंद्र नावाचं रडार हे आसपास असलेल्या शेलिंग ला ही ओळखत असल्याच आढळून आलं. मग ह्याच राजेंद्र रडार ला अजून विकसित करताना त्यांनी स्वाती रडार ची निर्मिती केली. स्वाती रडार २० ते ४० किलोमीटर च्या पट्यातील मोर्टार, आर्टिलरी, शेलिंग अश्या सगळ्यांचा शोध घेऊ शकते. आपल्या चोहोबाजूने मारा कुठून होतो आहे ह्याचा अचुकतेने शोध घेण्याची क्षमता आहे.

स्वाती रडार च्या माध्यमातुन भारताने मेक इन इंडियाला जगाच्या पटलावर एक मार्केट उपलब्ध करून दिलं आहे. युरोप आणि रशिया सारख्या तगड्या स्पर्धकांना मागे टाकत अर्मेनिया ने केलेली स्वाती ची निवड भारताच तंत्रज्ञान सर्वोत्तम असल्याचं शिक्कामोर्तब केलं आहे. स्वाती रडार च्या पुढल्या पायरीवर ही DRDO च संशोधन सुरु असुन जवळपास २ अब्ज रुपयांच्या ह्या करारामुळे ह्या संशोधनासाठी पैसे उपलब्ध होणार आहेत.

स्वाती रडार च्या निर्मितीमागे असणाऱ्या सगळ्या अभियंते, संशोधक , वैज्ञानिक ह्यांच अभिनंदन.

जय हिंद!!!

फोटो स्रोत :- गुगल

सूचना :- ह्या पोस्ट मधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.