दुर्गाशक्ती भाग २ (नंदिनी हरीनाथ) ... विनीत वर्तक ©

दुर्गाशक्ती भाग २ (नंदिनी हरीनाथ) ... विनीत वर्तक ©

२४ सप्टेंबर २०१९ ला इसरो च्या मॉम (मार्स ऑर्बिटर मिशन ) मिशन ला ५ वर्ष पुर्ण झाली. पाच वर्षापुर्वी ह्याच दिवशी भारताने एक इतिहास रचला होता. ज्याचा विचार जगाने कधी केला नाही असं अशक्यप्राय वाटणारी गोष्ट भारताने स्वबळावर साध्य केली. २४ सप्टेंबर २०१४ ला भारताचं मॉम मंगळाच्या कक्षेत दाखल झालं. एक अविश्वनीय असं मिशन इसरो ने पर्यायाने भारताने पुर्ण केलं. मॉम मिशन ने अवकाश क्षितिजावर भारताचा उदय झाल्याची वर्दी दिली. ह्या मिशन मध्ये पुर्ण जगाने एका गोष्टीची दखल घेतली ती म्हणजे ह्या मिशन मध्ये असणारं स्री वैज्ञानिकांच योगदान. जेव्हा साडी नेसुन पदर सावरत मोगऱ्याचा गजरा घातलेल्या आणि कपाळावर कुंकू लावलेल्या इसरो च्या महिला वैज्ञानिकांनी इसरो च्या सेंटर मध्ये मिशन यशस्वी झाल्यावर जो आनंद व्यक्त केला ते छायाचित्र जगातील चर्चेचा विषय ठरलं. मंगळ मिशन यशस्वी करण्यामध्ये ज्या स्री वैज्ञानिकांनी आपलं प्रचंड योगदान दिलं त्यात सगळ्यात वरचं नावं होतं नंदिनी हरिनाथ. मिडिया, सोशल मिडिया, लाइमलाईट ह्यांच्या झगमटापासून दुर राहुन आणि बघता क्षणी अतिशय सामान्य गृहिणी वाटणाऱ्या नंदिनी हरिनाथ ह्यांनी मंगळ मिशन चा रस्ता ठरवणं तसेच मंगळ मिशन ला कोणाच्याही मदतीशिवाय आपल्या अडचणी दुर करण्यासाठी लागणारी यंत्रणा निर्माण केली होती.

१५ ऑगस्ट २०१० ला भारताच्या पंतप्रधानांनी लाल किल्ल्यावरून भारत मंगळावर असल्याची घोषणा केली. इसरो मध्ये त्यावेळी कोणालाच ह्याची कल्पना नव्हती की ह्या मिशन मध्ये कोण असणार आहे? आपण मंगळावर स्वारी करणार कशी? नंदिनी हरिनाथ पण त्या वेळेस RISAT-1 ह्या रडार इमेजिंग उपग्रहावर ऑपरेशन डायरेक्टर म्हणून काम करत होत्या. त्यांना अचानक ते काम लवकरात लवकर संपवून URSC ला येण्याचं सांगितलं गेलं. तिथे गेल्यावर नंदिनी हरिनाथ ह्यांना डेप्युटी ऑपरेशन डायरेक्टर म्हणुन जबाबदारी देण्यात आली. जबाबदारी स्विकारल्यावर त्यांच्या अधिकाऱ्या कडुन पहिलं वाक्य होतं, “Find out what others have done and do what you’re supposed to do" आणि पहिल्या दिवसापासून एका नव्या अध्यायाला सुरवात झाली. (विनीत वर्तक ©)

ज्यांनी कधीच अशी एखादी मोहीम बघितलेली नाही अश्या लोकांना सोबत घेऊन काम करायला सुरवात केल्यापासुन १५ महिन्यात एक स्वतः कार्य करू शकणारं यान बनवायचं होतं ते ही पृथ्वीपासून ५४.६ मिलियन किलोमीटर लांब चालु शकेल असं. समोर एक लक्ष्य होतं जे अशक्यप्राय वाटत होतं पण आता विचार करायला वेळ नव्हता. प्रत्येक तास, प्रत्येक मिनिट महत्वाचा होता. जे यान तंत्रज्ञानात पण उच्च क्षमतेचं असेल पण त्याचवेळी मिळालेल्या पैश्यात तयार होईल आणि ते ही अतिशय कमी वेळात. कामाला सुरवात झाल्यावर रोज १० तास काम असायचं तर जसजसे दिवस जायला लागले तसतश्या कामाचे तास १२ ते १४ झाले. मंगळयान उड्डाणाच्या दिवशी तर घरी न जाता २४ तास मंगळयानाच्या आकड्यांवर लक्ष ठेवावं लागतं होतं. एक चुक आणि सर्व मेहनत पाण्यात. जे कोणी कधी केलं नाही ते करण्याची जबाबदारी नंदिनी हरिनाथ ह्यांच्यावर होती. असं म्हणतात,

लहरों से डर कर नौका पार नहीं होती, कोशिश करने वालों की हार नहीं होती

नन्हीं चींटी जब दाना लेकर चलती है, चढ़ती दीवारों पर, सौ बार फिसलती है

मन का विश्वास रगों में साहस भरता है,चढ़कर गिरना, गिरकर चढ़ना न अखरता है

आख़िर उसकी मेहनत बेकार नहीं होती,कोशिश करने वालों की हार नहीं होती

नंदिनी हरिनाथ ह्यांच्या शब्दात सांगायचं झालं तर,

“Nothing is impossible. There were so many countries that failed in their first tries. But we weren’t disheartened and we didn’t accept that.”

पुढे २४ सप्टेंबर २०१४ जे झालं तो इतिहास आहे.

अवकाशाच वेड नंदिनी हरिनाथ ह्यांना लहानपणापासुन होतं. पुस्तकातुन निर्माण झालेल्या कुतुहलाला स्वप्नांचे पंख दिले ते त्याकाळी प्रसारीत होणाऱ्या 'स्टार ट्रेक' मालिकेने. ह्या मालिकेने नंदिनी हरिनाथ ह्यांच्या मनात घर केलं ते कायमचं. पुढे इसरो मध्ये संधी मिळाल्यावर त्या संधीच त्यांनी सोनं केलं. 'स्टार ट्रेक' प्रमाणे त्यांनी भारताच्या मॉम च्या उभारणीत मोलाची पण त्याचवेळी निर्णायक भुमिका निभावली. हे सगळं करताना त्यांची एकचं अपेक्षा होती ती म्हणजे,

“I would like to be known as a scientist, not a woman scientist.”

स्री असली म्हणुन मला कोणत्याही विशेष दर्जाची गरज नाही. मॉम सारखं अतिशय कठीण मिशन हाताळताना आपल्या घराकडे दुर्लक्ष होणार नाही ह्याची काळजी ही नंदिनी हरिनाथ ह्यांनी घेतली. ज्यावेळेस मंगळयान चं उड्डाण होणार होतं त्यावेळेस त्यांच्या मुलीची १२ वी ची परीक्षा होती. इसरो मधुन घरी यायला रात्रीचे १२ वाजायचे. पण तरीही अवघी ४ तासाची झोप घेऊन सकाळी ४ ला उठुन मुलीला अभ्यासात मदत करून तसेच घरातील इतर काम आटपुन नंदिनी हरिनाथ पुन्हा इसरो मध्ये हजर असायच्या. त्यांनी जितकं लक्ष आणि कष्ट मॉम मिशन ला घेतले तितकेच एक आई म्हणुन आपल्या मुलीला दिले. १२ वी च्या परीक्षेत त्यांच्या मुलीने गणितात १००/ १०० मार्क्स मिळवताना आपल्या आईने आपल्याला लागणारी साथ दिली हे सिद्ध केलं. (विनीत वर्तक ©)

नंदिनी हरिनाथ च्या मते,

"The problem is that many highly educated women drop out before reaching leadership positions. That's the mindset we need to change. Women have to realise that they can manage having careers and families. It's possible! You can do it if you want to. The women of ISRO proved it."

“All of you should have a dream. But make sure you have a passion to drive that dream. It’s not going to be easy. You won’t always get success wherever you go. You have to be persistent. It may sound cliche, but that’s all it is.”

एक रॉकेट सायंटिस्ट, एक मिशन डायरेक्टर, एक गृहिणी, एक आई अश्या सगळ्याच भूमिकेत आपलं सर्वोत्तम देऊन लहानपणी बघितलेल्या आपल्या स्वप्नांना मॉम चे पंख देऊन भारताचा तिरंगा अभिमानाने जगात फडकवताना सगळ्या झगमटापासुन दूर राहुन एका नवीन लक्ष्याकडे ( Mission system leader of NISAR, a joint NASA-ISRO satellite being developed to launch in 2020.) उड्डाण करणाऱ्या भारतीय दुर्गाशक्तीच प्रतीक असणाऱ्या इसरो च्या वैज्ञानिक नंदिनी हरिनाथ ह्यांना माझा सलाम.

फोटो स्रोत :- गुगल

सूचना :- ह्या पोस्ट मधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.