'अस्त्र' एक अमोघ शस्त्र... विनीत वर्तक ©

 'अस्त्र' एक अमोघ शस्त्र... विनीत वर्तक ©

२७ फेब्रुवारी २०१९ चा दिवस होता. आदल्या दिवशीच भारताने पाकिस्तान मधल्या 'बालाकोट' इकडे हवाई हल्ला करत शेकडो आतंकवाद्यांचा खात्मा केला होता. पाकिस्तान कडून काहीतरी प्रत्युत्तर येणार याची कल्पना भारताला होती. त्यामुळे भारताचे हवाई दल अश्या कोणत्या हल्यासाठी तयार होतेच. पाकिस्तान पाठीतून खंजीर खुपसण्याच्या आपल्या मिठाला जागला. त्याने याच दिवशी सकाळी आपली लढाऊ विमाने भारताच्या दिशेने पाठवली. पण भारताच्या हवाई दलाची तयारी लक्षात येताच त्यांनी लांबूनच ६ Beyond-Visual-Range Missile (BVRM) बी. व्ही. आर. एम. AIM-१२०C भारतीय विमानावर डागली. भारतच्या सुखोई ३० आणि मिग २१ ने त्याला चकवा दिला. पण पाकिस्तान ने एका मिग २१ ला लक्ष बनवलं. पुढे काय झालं तो इतिहास आहे. पण या सगळ्यात भारतीय वायू दलाची एक बाजू उघडी पडली ती म्हणजे भारतीय विमान अशी बी. व्ही. आर. एम. डागु शकली नाहीत आणि पाकिस्तानी विमानांचा खात्मा करू शकली नाहीत. हेच कुठेतरी या सगळ्यातून आपण शिकलं. त्यामुळेच राफेल आणि त्यांच्या सोबत येणारं Meteor मिसाईल तातडीने भारतीय वायू दलात दाखल करण्यात आलं.

भारतीय पंतप्रधानांनी त्यावेळी एक सुचक वक्तव्य केलं होतं, 'भारताकडे त्याकाळी राफेल असतं तर चित्र संपूर्णपणे वेगळं असतं'. ते फक्त राफेलसाठी नव्हत तर Meteor साठी पण होतं. कारण भारताकडे जर हे मिसाईल असतं तर पाकिस्तानच्या एकाही विमानाने पुन्हा कधीच पाकिस्तान ची जमीन बघितली नसती. त्यामुळेच भारताला बी. व्ही. आर. एम. मिसाईल ची गरज लक्षात आली. आज राफेल मधे Meteor असल तरी जवळपास १६ कोटी रुपयांचे हे एक मिसाईल आहे. भारताला या बाबतीत आत्मनिर्भर करण्यासाठी डी.आर. डी. ओ. ने तातडीने पावलं उचलली त्याच फलित म्हणजे 'अस्त्र'.

अस्त्र मिसाईल बनवण्याची सुरवात जरी २००१ मधे झाली असली तरी ते अपेक्षा पूर्ण करण्यात कमी पडत होतं. जवळपास २०१३ पर्यंत डी.आर. डी. ओ. ला अपयशाचा सामना करावा लागला. २०१३ मधे त्याच्या डिझाईन मधे बदल करून त्याला नवीन साज देण्यात आला. २०१७ मधे त्याची निर्मिती करण्यासाठी हिरवा कंदील मिळाला. भारतीय हवाई दलाने आणि नौदलाने जवळपास २९८ 'अस्त्र मार्क १' मिसाईल ची ऑर्डर दिली. अस्त्र मार्क १ हे १०० किलोमिटर पर्यंत मारा करणारं बी. व्ही. आर. मिसाईल आहे. 

अस्त्र १ जरी भारताकडे आलं तरी इतर देशांच्या मिसाईल सोबत तुलना करताना त्याच्यावर मर्यादा येत होत्या. २०१९ च्या घटनेनंतर तातडीने जागतिक दर्जाचं अस्त्र मिसाईल तयार करण्यासाठी डी.आर. डी. ओ. ने कंबर कसली. त्याचच फळ म्हणजे आता येत असलेले आणि येत्या वर्षाअखेर पर्यंत येणारं अस्त्र मार्क २ आणि मार्क ३ मिसाईल. अस्त्र मार्क २ ची क्षमता १६० किलोमिटर असणार आहे. यात ड्युल फेज सॉलिड रॉकेट मोटार आहे. (अस्त्र मार्क १ मधे सिंगल फेज मोटार आहे). त्या शिवाय यातील रशिया च्या मदतीचा भाग कमी करण्यात आला आहे. याची चाचणी या महिन्यात कधीही होईल आणि भारताच्या सुखोई ३०, मिग २९, तेजस अश्या सर्व लढाऊ लढाऊ विमानांवर ते बसवण्यात येणार आहे. 

राफेल वर असणारं Meteor आज जगात सर्वश्रेष्ठ बी. व्ही. आर. एम. का आहे? तर त्याच उत्तर आहे त्याच इंजिन. Meteor मधे रॅमजेट इंजिन आहे. ज्याच्या वापरामुळे मिसाईल शेवटच्या टप्प्यात सुद्धा आपला वेग आणि ऊर्जा कायम ठवते. जशी आपण मिसाईल ची क्षमता अंतरात वाढवत जाऊ तसं शेवटच्या टप्यात त्याची मारक क्षमता कमी होते. त्यामुळे लक्ष्याला त्याला चुकवण्यासाठी वेळ मिळतो. पाकिस्तान विमानांनी २०१९ मधे डागलेल्या मिसाईल ला याच कारणाने भारताच्या सुखोई आणि मिग विमानांनी चकवा दिला होता. पण Meteor तसं नाही. या मिसाईल चा वेग आणि ऊर्जा अगदी शेवटच्या क्षणात पण सारखी असल्याने याचा नो एस्केप झोन खूप मोठा आहे. याचा अर्थ या झोन मधे जर विमान आलं तर तुम्ही कितीही गटांगळ्या खा, वर- खाली, डावीकडे उजवीकडे विमान न्या हे मिसाईल तुम्हाला लक्ष्य बनवून शांत होणार. भारताने हेच नेमकं ओळखलं की आपल्याला Meteor सारखं किंवा त्यापेक्षा अधिक शक्तिशाली अस्त्र बनवायचं असेल तर आपल्याला रॅमजेट तंत्रज्ञान शिकणं  गरजेचं आहे. त्यामुळेच भारताने एस. एफ. डी.आर. म्हणजेच Solid fuel ducted ramjet तंत्रज्ञान रशिया सोबत विकसित केलं. याची पहिली चाचणी सुद्धा भारताने ५ मार्च २०२१ ला घेतली. दुसरी चाचणी ८ एप्रिल २०२२ मधे घेऊन भारताने 'अस्त्र मार्क ३' ची घोषणा एकप्रकारे जगाच्या पातळीवर केली आहे. 

अस्त्र मार्क ३ ची चाचणी या वर्षाअखेर पर्यंत अपेक्षित असून ती यशस्वी झाली तर बी. व्ही. आर. मिसाईल मधील सगळ्यात शक्तिशाली मिसाईल तंत्रज्ञान जगात भारताकडे असेल. अस्त्र मार्क ३ मधील इंजिन Solid fuel ducted ramjet तंत्रज्ञानावर आधारित असणार असून याची क्षमता ४.५ मॅक वेगाने तब्बल ३५० किलोमिटर अंतरावर मारा करण्याची असणार आहे. त्या तुलनेत Meteor फक्त १२० किलोमिटर अंतर कापू शकते. या तंत्रज्ञानात ऑक्सिडायझर नेण्याची गरज भासत  हवेतील ऑक्सिजन हा प्रज्वलनासाठी वापरला जातो. त्यामुळे जास्ती इंधन आणि वॉरहेड आपण नेऊ शकतो. वर लिहिलं तसं या तंत्रज्ञानामुळे अस्त्र मार्क ३ चा नो एस्केप झोन खूप जास्ती असणार आहे. चीन च्या पी एल १५ भारताच्या अस्त्र मार्क ३ या बी. व्ही. आर एम. ची क्षमता सहा ते आठ पट जास्त असणार आहे. अस्त्र मार्क १, मार्क २, Meteor आणि येणारं अस्त्र मार्क ३ या सगळ्या बी. वी.आर. एम. मुळे भारताच्या हवाई दलाला आणि नौदलाला पाकिस्तान आणि चीन या दोन्ही पेक्षा अधिक उंची मिळाली आहे. जी भविष्यात या दोन्ही देशांना गाठणं कठीण होणार आहे. 

येत्या महिन्याभरात डी.आर. डी. ओ. पाच ते सहा वेगवेगळ्या मिसाईल चाचण्या करणार असून ब्राह्मोस च्या धक्याने अजून सुतकात असलेल्या पाकिस्तान आणि चीनवर अजून संकटांचा डोंगर कोसळणार असल्याचं तूर्तास स्पष्टपणे दिसत आहे. 

भारताच्या अस्त्र ला शस्त्र बनवणाऱ्या सगळे अभियंते, डी.आर. डी. ओ., त्यांच्याशी संलग्न प्रायव्हेट इंडस्ट्री, तिथले कामगार या सर्वांना माझा कडक सॅल्यूट.

जय हिंद!!!

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.