#Space_interior part 2 ... Vinit Vartak ©

 #Space_interior part 2 ... Vinit Vartak ©

Why is freezing temperature necessary to see infrared light waves? What kind of new technology has been used in James Webb for this freezing temperature? Also, what mechanisms does James Webb have to keep these temperatures at bay for the next 10 years?.

Its energy is used to see an object through infrared light. Energy in the form of light photons is netted from one side to the other. Take any remote control in your home to understand infrared. When you want to do something like on TV The volume of low to high, a.c. Whether the temperature is low or high or your car is locked / unlocked then infrared rays fall on the object. It generates heat and the right action is taken. But the story of these infrared rays coming from space is a bit different. The energy generated when traveling on such a long distance and falling on the telescope and other instruments is very low. This energy is processed to create an image. Those images are then viewed by scientists on Earth. If a little bit of energy is generated differently, the overall image or visual part will be wrong. This is because electrical signals are generated on this energy and then images. That's why your telescope, mirrors or equipment must be freezing to capture these rays, which carry the least amount of energy. Without it, it would be impossible to capture such low-energy infrared rays. 

The most important device on the James Webb telescope is the Mid-Infrared Instrument (MIRI). So if this pepper were to travel around the universe 13.5 billion years ago, the same temperature would have to be 6.4 K (minus 266.7 degrees Celsius). Notice that this temperature is close to what is called Absolute Zero. -273.15 deg C or 0 K. So at this temperature all the movement of atoms stops. If Miri wants to observe galaxies, new born stars, comets and everything else in the universe, it is very important to maintain this temperature. Otherwise all the hard work will be credited to the lost account. That's why the NASA team has made an amazing technological discovery in James Webb.

Even though James Webb was 1.5 million kilometers above the earth and would remain in the shadow of the earth, scientists were convinced that the temperature of James Webb would not drop as much as before the sun. To protect James Webb from the heat of the sun, they set up a screen called the Sun Shield. This sun shield is made up of five layers. When fully opened, it is as big as a tennis court. It has a silver coating on the surface with a hollow between the two layers. All the energy coming from the sun is reflected from its surface and the rest is blocked. Even so, the Sun Shield can bring temperatures down to about 35K or minus 238 degrees Celsius. That's why scientists need to come up with something else that will cool James Webb.As mentioned above, any compromise in temperature means that the whole effort is lost. Well, James Webb is not as close to the earth as Hubble, that it can be repaired or upgraded by sending mission. So whatever you want to do. Do it before launch the telescope and there is no second chance. Miri is such a sensitive device that some of the energy that would be generated from her devices while creating the image. That, too, was enough to make Miri fail. As the temperature rises, so does the movement of atoms, and this can lead to misinformation. This is called 'dark current'. If the temperature rises by one degree, the change in dark current is 10 times that. Such a big mistake will happen in the image. That's why temperature math was the next biggest challenge for NASA scientists.

NASA scientists have developed a cryogenic cooler to keep the temperature of pepper at 6.4 K (minus 266.7 degrees Celsius). Simply put, James Webb's fridge. This fridge controls the temperature of the pepper. It controls the temperature by freezing helium gas. It uses a technical system, such as noise cancellation, to prevent the noise of the compressor from impacting the device. In which the vibration generated by the compressor is completely destroyed. This fridge has been designed in such a way that it will provide uninterrupted service for more than 10 years without any hindrance. Each of these parts has been selected several times from different tests.

We have seen how James Webb will be freezing. But there was another problem with the engineering branch. How to prevent the effect of temperature on the James Webb's mirror through which these scattered infrared come together and enter the device? The primary mirror of James Webb is about 6.5 meters in diameter. It is made up of 18 hexagonal parts. If this mirror had been made of glass, it would not have been possible to match exactly 18 parts of it in such a cold temperature. Because wherever James Webb works, the temperature will drop to minus 240 degrees Celsius. At this temperature the glass will shrink so much that it will not be possible to adjust the integral mirror. It will not be possible to send a unified mirror from the earth through a rocket. That's why James Webb's mirror was made of beryllium metal. It is gold plated on the surface. Why beryllium? The thermal expansion of beryllium at cryogenic temperatures is very low. This metal takes a long time to cool or heat up. For both of these reasons, it was used to make James Webb's mirrors.That's why even though James Webb has reached his place today, it still takes time for the temperature of his mirrors to come down. Which researchers and scientists knew. Because once cooled, these mirrors will take a long time to warm up again. It's in James Webb's best interest.

Consider that James Webb's mirrors, his sun shield, his mirrors, and his refrigerator were all sent to L2 in a folded state. 18 pieces of James Webb were launched into space. His tennis court size sun shield blossomed like a flower. Work started on his fridge. All of this happened at a distance of 1.5 million kilometers from the earth. The man who sat here on earth had controlled it. I have said these things a lot less. Nearly a thousand different systems have been put in place today by James Webb, and they are not finished yet. Over the coming months, more things will unfold, and then James Webb will be ready to explore the universe. From May, James Webb will unravel one by one the mysteries of the universe that scientists have been waiting for for over a decade.

What exactly will James Webb look forward to in the next episode? What do scientists expect from her? Some more insights into the universe ...

To be continued...

Photo Search Courtesy: - Google ( one photo Cryogenic cooler, other James web artistic drawing in space) 

Note: - The wording in this post is copyrighted.

#अवकाशाचे_अंतरंग भाग २... विनीत वर्तक ©

 #अवकाशाचे_अंतरंग भाग २... विनीत वर्तक ©

इन्फ्रारेड प्रकाश तरंग बघण्यासाठी अतिशीत तपमान का गरजेचं आहे? या अतिशीत तापमानासाठी जेम्स वेब मधे कोणत्या पद्धतीचे नवीन तंत्रज्ञान वापरलं गेलं आहे? तसेच एकूणच हे तपमान पुढची १० वर्ष तसेच ठेवण्यासाठी काय यंत्रणा जेम्स वेब मधे आहेत? 

इन्फ्रारेड प्रकाशातून एखादी वस्तू बघण्यासाठी त्यातील ऊर्जेचा उपयोग केला जातो. प्रकाश फोटॉनच्या रूपाने ऊर्जा एकीकडून दुसरीकडे नेट असतात. इन्फ्रारेड समजून घेण्यासाठी आपल्या घरातील कोणतंही रिमोट कंट्रोल घ्या. जेव्हा तुम्हाला एखादं कार्य करायचं असते जसं की टी.व्ही. चा आवाज कमी जास्त, ए.सी. च तपमान कमी जास्त अथवा तुमची कर लॉक / अनलॉक त्यावेळेस इन्फ्रारेड किरणं वस्तूवर पडतात. त्यातून उष्णता निर्माण होते आणि योग्य ती कृती केली जाते. पण अवकाशात दुरून येणाऱ्या या इन्फ्रारेड किरणांची गोष्ट थोडी वेगळी असते. इतक्या लांबचा प्रवास करून येताना दुर्बिणीच्या आरश्यावर आणि इतर साधनांवर पडतात तेव्हा निर्माण होणारी ऊर्जा अतिशय कमी असते. या उर्जेवर प्रक्रिया करून त्यातून प्रतिमा निर्माण केली जाते. ती प्रतिमा मग पृथ्वीवर वैज्ञानिक बघत असतात. थोडी पण ऊर्जा वेगळ्या पद्धतीने जर निर्माण झाली तर एकूणच तयार होणारी प्रतिमा किंवा दृश्य भाग चुकीचा असेल. कारण या उर्जेवर इलेक्ट्रिकल सिग्नल निर्माण होतात आणि त्यातून पुढे प्रतिमा. त्यामुळेच अगदी कमीत कमी ऊर्जा घेऊन येणाऱ्या या किरणांना पकडण्यासाठी तुमची दुर्बीण, आरसा किंवा उपकरण हे अतिशीत असलं पाहिजे. ते असल्याशिवाय इतक्या कमी ऊर्जेच्या इन्फ्रारेड किरणांना बंदिस्त करणं अशक्य आहे. 

जेम्स वेब दुर्बिणीवर सगळ्यात महत्वाचं उपकरण आहे ते म्हणजे Mid-Infrared Instrument (MIRI). तर या मिरीने जर १३.५ बिलियन वर्षापूर्वीच्या विश्वाचा वेध घ्यायचा असेल तर त्याच तपमान ६.४ के ( उणे २६६.७ डिग्री सेल्सिअस) इतकं असणं गरजेचं आहे. लक्षात घ्या की हे तपमान ज्याला ऍबसॉल्युट झिरो म्हंटल जाते त्याच्या जवळ आहे. -२७३.१५ डिग्री सेल्सिअस किंवा ० के. तर या तपमानाला अणूंच्या सगळ्या हालचाली थांबतात. जर मिरीला आकाशगंगा, नवीन जन्म होणारे तारे, धूमकेतू आणि इतर विश्वात घडणाऱ्या सगळ्या वस्तूंचा वेध घ्यायचा असेल तर हे तपमान राखण अतिशय गरजेचं आहे. अन्यथा सगळी मेहनत बुडीत खात्यात जमा होणार. त्यासाठीच नासाच्या टीमने अभूतपूर्ण असा तांत्रिक अविष्कार जेम्स वेब मधे केला आहे. 

जरी जेम्स वेब पृथ्वीपासून १५ लाख किलोमीटर वर असली आणि पृथ्वीच्या छायेत राहणार असली तरी सूर्यापुढे जेम्स वेब च तपमान तितकं खाली उतरणार नाही याची वैज्ञानिकांना खात्री होती. त्यासाठीच सूर्याच्या उष्णतेपासून जेम्स वेब चा बचाव करण्यासाठी त्यांनी जेम्स वेब च्या बाजूने एक पडद्याच म्हणजेच सन शिल्ड चं जाळ उभं केलं. ही सन शिल्ड पाच थरांची बनलेली आहे. संपूर्णपणे उघडल्यावर ती एखाद्या टेनिस कोर्ट इतकी मोठी आहे. याच्या पृष्ठभागावर चांदीच आवरण असून दोन थरांच्या मधे पोकळी आहे. सूर्याकडून येणारी सगळी ऊर्जा याच्या पृष्ठभागावरून परावर्तित होते तर उरलेली रोखली जाते. पण इतकं करूनसुद्धा ही सन शिल्ड जवळपास ३५ के किंवा उणे २३८ डिग्री सेल्सिअस पर्यंत तापमान खाली नेउ शकते. त्यामुळेच वैज्ञानिकांना अजून काहीतरी जे जेम्स वेब ला थंड करेल ते बसवण्याची गरज भासली. वर लिहिलं तसं तपमानात कोणतीही तडजोड म्हणजे संपूर्ण मेहनत बुडीत खात्यात. बरं जेम्स वेब हबल सारखी पृथ्वीच्या जवळ नाही की तिच्यावर एखादं मिशन पाठवून तिला दुरुस्त अथवा त्यात अपग्रेड करता येईल. त्यामुळे जे काही करायचं ते दुर्बीण प्रक्षेपित करण्याआधीच आणि त्यात दुसरी संधी नाही. मिरी हे इतकं संवेदनशील उपकरणं आहे की प्रतिमा तयार करताना जी थोडीफार ऊर्जा तिच्या उपकरणांमधून निर्माण होणार होती. ती सुद्धा मिरीला अपयशी करण्यास पुरेशी होती. जसं तपमान वाढतं तसं अणूंची हालचाल वाढते आणि त्यातून पण चुकीची माहिती नोंदली जाऊ शकते. याला 'डार्क करंट' असं म्हंटल जाते. एक डिग्री तपमान वाढलं तर त्याच्या तुलनेत डार्क करंट मधे होणारा बदल १० पट असतो. तितकी मोठी चूक प्रतिमेत होणार. त्यामुळेच तपमानाचे हे गणित नासाच्या वैज्ञानिकान पुढचं सगळ्यात मोठं आव्हान होतं.

मिरी च्या तपमानाला ६.४ के ( उणे २६६.७ डिग्री सेल्सिअस) ठेवण्यासाठी नासाच्या वैज्ञानिकांनी क्रायोजेनिक कुलर ची निर्मिती केली. सोप्या शब्दात सांगायचं झालं तर जेम्स वेब चा फ्रिज. हा फ्रिज मिरी च्या तपमानाला नियंत्रित ठेवतो. यात हेलियम वायू अतिशीत करून त्याद्वारे तपमान नियंत्रित केलं जाते. कंप्रेसर च्या आवाजाने सुद्धा मिरी च्या उपकरणांना धक्का लागू नये यासाठी यात नॉइज कॅन्सलेशन सारख्या तांत्रिक प्रणालीचा वापर केला गेला आहे. ज्यात कंप्रेसर पासून निर्माण होणारं व्हायब्रेशन हे पूर्णपणे नष्ट केलं जाते. हा फ्रिज कोणत्याही अडथळ्याशिवाय पुढली १० पेक्षा जास्त वर्ष अविरत सेवा देईल अश्या पद्धतीने बनवला गेला आहे. यातील प्रत्येक भाग हा अनेकवेळा वेगवेगळ्या चाचण्यांमधून निवडला गेला आहे. 

जेम्स वेब अतिशीत कसं राहणार हे आपण बघितलं. पण दुसरी अभियांत्रिकी शाखेची अडचण इकडे उभी राहिली होती. जेम्स वेब चा आरसा ज्यातून हे विखुरलेले इन्फ्रारेड एकत्र येऊन उपकरणात प्रवेश करतील त्याच्यावर तपमानाचा होणारा परीणामाला कसं थोपवायचं? जेम्स वेब चा प्राथमिक आरसा जवळपास ६.५ मीटर व्यासाचा आहे. तो १८ षट्कोनी भागांनी बनलेला आहे. जर का हा आरसा काचेचा बनवला असता तर इतक्या शीत तपमानात त्याचे १८ भाग तंतोतंत जुळवणं शक्य झालं नसतं. कारण जेम्स वेब जिकडे काम करणार ते तपमान शून्याच्या खाली उणे २४० डिग्री सेल्सिअस पर्यंत जाणार. या तपमानात काचेचं आकुंचन इतकं होईल की अखंड आरसा जुळवून आणण शक्य होणार नाही. एकसंध आरसा पृथ्वीवरून रॉकेट मधून पाठवणं शक्य होणार नाही. त्यासाठीच जेम्स वेब चा आरसा हा बेरिलियम धातू नी बनवला गेला. त्याला पृष्ठभागावर सोन्याचा मुलामा देण्यात आलेला आहे. बेरिलियम का? तर क्रायोजेनिक तपमानात बेरिलियम च थर्मल एक्सपान्शन हे अतिशय कमी आहे. हा धातू थंड होण्यास किंवा गरम होण्यास खूप वेळ लागतो. या दोन्ही गोष्टींमुळे त्याचा वापर जेम्स वेब चे आरसे बनवण्यासाठी केला गेला. त्यामुळेच आज जेम्स वेब जरी तिच्या जागेवर पोहचली असली तरी अजून तिच्या आरश्यांच तपमान खाली यायला वेळ लागतो आहे. जे की संशोधक आणि वैज्ञानिकांना ठाऊक होतं. कारण एकदा थंड झाल्यावर हे आरसे पुन्हा गरम होण्यासाठी खूप वेळ घेतील. ते जेम्स वेब च्या हिताचं आहे. 

विचार करा की जेम्स वेब चे आरसे, त्याची सन शिल्ड, मिरी उपकरणं आणि त्याचा फ्रिज या सगळ्या गोष्टी एकात एक दुमडलेल्या अवस्थेत एल २ या ठिकाणी पाठवल्या गेल्या. जेम्स वेब च्या १८ तुकडे हे अवकाशात उघडले गेले. त्याची टेनिस कोर्टा इतकी सन शिल्ड एखाद्या फुलासारखी उमलली. त्याच्या फ्रिज च काम सुरु झालं. या सर्व गोष्टी पृथ्वीपासून १५ लाख किलोमीटर अंतरावर घडल्या. ज्या माणसाने इकडे पृथ्वीवर बसून नियंत्रित केल्या. मी तर या गोष्टी खूप वर वर सांगितल्या आहेत. जवळपास हजारो वेगवेगळ्या यंत्रणा जेम्स वेब वरच्या आज इकडे बसून कार्यंवित करण्यात आलेल्या आहेत आणि त्या संपलेल्या नाहीत. येत्या महिनाभर अजून वेगवेगळ्या गोष्टी उलगडल्या जातील आणि त्या नंतर जेम्स वेब सज्ज होईल ती विश्वाचा वेध घ्यायला. येत्या मे महिन्यापासून जेम्स वेब विश्वाची एक- एक करून रहस्य उलगडत जाईल ज्याची वाट गेली एक दशकभर वैज्ञानिक बघत आहेत. 

पुढल्या भागात जेम्स वेब नक्की काय वेध घेणार? तिच्याकडून वैज्ञानिकांना काय अपेक्षित आहे? विश्वाच्या अजून काही अंतरंगाचा वेध... 

क्रमशः 

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल, नासा ( एका फोटोत जेम्स वेब चा क्रायोजेनिक कुलर आणि दुसऱ्या फोटोत अवकाशात जेम्स वेब च कल्पनाचित्र) 

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.

#Space_interior part 1 ... Vinit Vartak ©

 #Space_interior part 1 ... Vinit Vartak ©

The James Webb telescope was launched into space on December 25, 2021 by the Ariane 5 rocket. Now, after about 4 months, she has reached her destination. After many intricate technical steps, she is now ready to explore the past. Let's look at some of the questions raised on that occasion. 

What is Lagrange Point? Why was James Webb L2 launched on this point?

Let us first understand what Lagrange Point is? What are the benefits of sending a telescope or a vehicle there? Suppose you are playing with ropes. People pulling ropes on both sides are pulling it towards there side. But what if the force exerted by the people on both sides is the same? The rope will stay where it is. This means that if two forces are working in opposite directions, the result is zero. 

Now we go into space. Both the earth and the moon have their own gravity. We are not thrown into space because of the gravity of the earth. We have learned in the book that the gravitational pull of the moon causes the tides on the earth. If we consider the gravity of the Moon and the Earth in a straight line, we will find that there is a point between the two when the gravitational force of the Moon and the Earth is exactly the same but in opposite directions.

The moon will pull you towards the moon and the earth towards itself. We will experience the same situation as I wrote in the middle of the rope. What happens in such a place is that the effect of gravity on both will be zero. You will not go anywhere. This place is called Lagrange Point. Which is called L1.

The great thing is that the earth, the moon and you are not stationary in space.The earth revolves around itself and the sun, while the moon revolves around the earth and the sun. This rotation causes a third force to form which is called 'centrifugal force'. Now suppose a spacecraft orbits the Moon and the Earth, then the combined gravity of the Moon and the Earth will affect it and at the same time the centrifugal force created by the rotation will act on it. Now if we consider these three forces together, we will see that there will be places where the combined gravity of the Moon and the Earth will be equal and the force of the centrifugal force acting in opposite directions will be the same. Where such places come from, one is Moon then Earth and beyond (L2) and the other is Earth then Moon and beyond (L3). In 1772, Joseph Lagrange discovered a theorem called the "General Three Body Problem". He proved that in such a three body system there are five spaces at a time where the effect of any force is zero. This is called Lagrange Point.

Why is zero force space useful for any spacecraft or telescope? The answer is simple, if no force is working on the vehicle, then there is no need to spend fuel to keep the vehicle or telescope in the same place. But that doesn't actually happen. Suppose we are both standing in the middle of a sea saw. No matter where you lean, you have to keep your hands out to balance yourself. Even the same vehicle or Telescope have to be done. In order to stay in the same position, they have to run the engine from time to time and bring it back to its destination. Of course, this process has to be done very rarely and for a long interval. Therefore, the fuel required is very nominal. The proposed life of the James Webb telescope is only 10 years. That is why it has been fueled for such a long time.

While L1 to L5 are five points, the reason for choosing L2 the same point as the way James Webb works. L2 is a point 1.5 million (1.5 million) kilometers away from the Earth. There are many advantages to this L2 point and distance. Either way the shadow of the earth constantly falls on this point. This means that no rays of the sun fall directly on it. Also, because it is so far from Earth, the telescope itself is protected from both earth radiation and sun rays. James Webb needs a temperature of 44 K, minus -233 degrees Celsius, to work. The temperature around L2 point or orbit is almost what we need & that's where James Webb is orbiting.

Why does James Webb need such a cold temperature? What is the plan to reduce and keep it? 

At the time of writing, the James Webb telescope has been described as the coolest man-made object in the universe. At present the temperature of her mirrors has dropped to 50 K. It will be even lower in the coming days. So the 44K temperature she needs is almost visible. Why does James Webb need this?

In 1915, the world-renowned scientist Albert Einstein proved an extraordinary thing in his theory of general relativity. That is the expansion of the universe. Albert Einstein proved that the universe has been expanding since its inception. To understand exactly what the expansion of the universe is, let us take the example of rubber. Suppose there are two objects on each end of the rubber. Suppose you stretch the rubber, what will happen? Even if the two objects do not move away from each other, the distance between them will increase automatically due to the rubber stretch. This is exactly what is happening in the universe. The object is the galaxy of the universe and the rubber is the space in it. Now if this space were to expand, the galaxies at both ends would automatically move away from each other. At the same time the light traveling in it will also be stretched. What does it mean that the light will be stretched? So its wavelength will increase. As the wavelength increases, the light in an ultraviolet area will be visible and the visible light will travel to infrared. By now, if the universe were to expand, the light coming from a distance of 13.5 billion light-years would have been greatly stretched. This is called 'Redshift'. If you want to see more distant light and the things from which it comes, then you have to shift your telescope to infrared.

The light we see today is millions, billions of years old. The situation we see today will be millions, billions of years old. This literally means we are peeking into the past. From where the light came out to where it reached us, dust and gas must have got in its way. So that light is absorbed or blocked in it. So the light in the visible spectrum does not reach us. If the light does not reach you, you will see darkness. But the exception is infrared. Light from infrared waves cannot block the realm of gas and dust in space. He chops them up and walks away. This simply means that the universe as seen from the infrared wavelength is going to be much deeper and clearer. The James Webb telescope was built to see infrared light for two important reasons.

It is not so easy to see the light in the infrared wavelength. That's why so much care has been taken in making the James Webb telescope. The equipment is highly dependent on temperature. Even a slight difference in temperature can make such telescope blind. If the temperature of this telescope increases, then due to the heat reflected from it, the telescope cannot see the far infrared light. Now you may have noticed why temperature is so important to James Webb. That is why it is so important to keep her freezing. 

For this, NASA has used many new technologies while making james webb. Also, in the next part of this series, we will find out what the door of the universe will open for James Webb and how we will be able to know about many aspects of the universe.

To be continued...

Photo Search Courtesy: - Google

Note: - The wording in this post is copyrighted.

#अवकाशाचे_अंतरंग भाग १... विनीत वर्तक ©

#अवकाशाचे_अंतरंग भाग १... विनीत वर्तक ©

२५ डिसेंबर २०२१ रोजी एरियन ५ रॉकेट द्वारे जेम्स वेब दुर्बीण अवकाशात प्रक्षेपित करण्यात आली होती. आता जवळपास ४ महिन्या नंतर ती तिच्या नियोजित ठिकाणी जाऊन पोहचली आहे. अनेक गुंतागुंतीच्या तांत्रिक पायऱ्यांनंतर ती आता भूतकाळाचा जवळपास शोध घ्यायला सज्ज झाली आहे. त्या निमित्ताने काही प्रश्नांचा घेतलेला वेध. 

लाग्रांज पॉईंट म्हणजे काय? जेम्स वेब एल २ या पॉईंट वर का प्रक्षेपित केली गेली? 

मुळात लाग्रांज पॉईंट म्हणजे काय ते आपण समजून घेऊ. त्या तिकडेच एखादी दुर्बीण अथवा यान पाठवल्यामुळे काय फायदे आहेत. समजा तुम्ही रस्सीखेच खेळत आहात. दोन्ही बाजूने दोर ओढणारे लोक आपल्याकडे ती खेचत आहेत. पण जर दोन्ही बाजूच्या लोकांनी लावलेला जोर सारखाच असेल तर काय होईल? रस्सी किंवा तो दोर जिकडे आहे तिकडेच राहील. याचा अर्थ दोन बल जर विरुद्ध दिशेने सारखी काम करत असतील तर त्याचा परीणाम शून्य असतो. 

आता आपण अवकाशात जाऊ. पृथ्वी आणि चंद्र या दोघांना आपलं गुरुत्वाकर्षण आहे. पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे आपण अवकाशात फेकले जात नाही. चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे पृथ्वीवर भरती - ओहोटी चा खेळ चालतो हे आपण पुस्तकात शिकलेलो आहे. समजा चंद्र आणि पृथ्वी यांच्या दोघांच्या गुरुत्वाकर्षणाचा एका सरळ रेषेत विचार केला तर असं लक्षात येईल की या दोघांच्या मधे असं एक ठिकाण येईल जेव्हा चंद्र आणि पृथ्वी यांच्या गुरुत्वाकर्षणाची शक्ती अगदी सारखी पण विरुद्ध दिशेला असेल. चंद्र चंद्राकडे आपल्याला खेचेल आणि पृथ्वी स्वतःकडे. जी परिस्थिती मी रस्सीखेच मधली लिहली तीच आपण अनुभवू. अश्या ठिकाणी काय होईल तर दोघांच्या गुरुत्वाकर्षणाचा परीणाम शून्य असेल. आपण कुठेच जाणार नाही. ही जागा म्हणजेच 'लाग्रांज पॉईंट'. ज्याला एल १ असं म्हणतात. 

यात मोठी गोष्ट आहे की पृथ्वी, चंद्र आणि तुम्ही हे अवकाशात स्थिर नसतात. पृथ्वी स्वतःभोवती आणि सूर्याभोवती परिवलन करते तर चंद्र पृथ्वी आणि सूर्याभोवती. या परिवलनामुळे तिसरं एक बल जुळते त्याला 'केंद्रप्रसारक शक्ती' (सेन्ट्रिफ्युगल फोर्स) असं म्हणतात. आता समजा एखादं यान चंद्र आणि पृथ्वी या भोवती जर परिवलन करत असेल तर चंद्र आणि पृथ्वी यांच्या एकत्रित गुरुत्वाकर्षणाचा परीणाम त्यावर होईल आणि त्याचवेळी परिवलनामुळे निर्माण होणारा  सेन्ट्रिफ्युगल फोर्स ही त्यावर काम करेल. आता या तिन्ही बलांचा एकत्रित विचार केला तर लक्षात येईल की अश्या जागा असतील जिकडे चंद्र आणि पृथ्वी यांच एकत्रित गुरुत्वाकर्षण आणि त्याचवेळी विरुद्ध दिशेने काम करणारा सेन्ट्रिफ्युगल फोर्स यांची शक्ती सारखी असेल. अश्या जागा कुठे येतील तर एक म्हणजे चंद्र मग पृथ्वी आणि त्याच्या पलीकडे (एल २) आणि दुसरी म्हणजे पृथ्वी मग चंद्र आणि त्याच्या पलीकडे (एल ३). जोसेफ लाग्रांज याने १७७२ 'जनरल थ्री बॉडी प्रॉब्लेम' या नावाने एक प्रमेय शोधलं. त्याने सिद्ध केलं की अश्या थ्री बॉडी सिस्टीम मधे प्रत्येकवेळी पाच जागा असतात की जिकडे कोणत्याही बलाचा प्रभाव हा शून्य असतो. त्यालाच लाग्रांज पॉईंट असं म्हणतात. 

शुन्य बलाची जागा कोणत्याही यानासाठी अथवा दुर्बिणीसाठी का उपयोगी असते? उत्तर सोप्प आहे की यानावर कोणतंही बल काम करत नसेल तर यान अथवा दुर्बीण त्याच जागेवर राहण्यासाठी इंधन खर्च करण्याची गरज नाही. पण असं प्रत्यक्षात होत नाही. आपण विचार करू की आपण दोन्ही एखाद्या सी सॉ च्या मध्यभागी उभे आहोत. आपण कुठेही झुकत नसलो तरी आपल्याला स्वतःला बॅलन्स करायला हात बाहेर काढून सांभाळावं लागते. अगदी सेम यान किंवा दुर्बिणीला करावं लागते. त्याच स्थितीत राहण्यासाठी मधे मधे त्यांना इंजिन चालवून पुन्हा आपल्या नियोजित स्थळी आणावं लागते. अर्थात ही प्रक्रिया खूप कमी वेळा आणि जास्त कालावधी मधेच करावी लागते. त्यामुळे लागणारं इंधन हे अगदी नाममात्र असते. जेम्स वेब दुर्बीणीचं प्रस्तावित आयुष्य १० वर्षाच आहे. त्यामुळे इतक्या लांब कालावधीसाठी त्यात इंधनाची सोय केलेली आहे. 

एल १ ते एल ५ असे पाच पॉईंट असताना एल २ याच पॉईंट ची निवड करण्यामागे जेम्स वेब कश्या पद्धतीने काम करते ते कारणीभूत आहे. एल २ हा जो पॉईंट आहे तो पृथ्वीपासून तब्बल १.५ मिलियन (१५ लाख) किलोमीटर लांब पृथ्वीच्या पलीकडे आहे. या एल २ पॉईंट आणि अंतराचे खूप फायदे आहेत. एकतर या पॉईंट वर पृथ्वीची छाया सतत पडते. म्हणजे सूर्याची कोणतीही किरणे थेट पडत नाहीत. त्याशिवाय पृथ्वीपासून इतक्या लांब असल्यामुळे पृथ्वीच रेडिएशन आणि सूर्याची छाया या दोघांपासून जेम्स वेब सुरक्षित रहाते. जेम्स वेब ला काम करण्यासाठी ४४ के म्हणजेच उणे -२३३ डिग्री सेल्सिअस तपमान असण्याची गरज आहे. त्याच्या आसपास जाणारं तपमान एल २ पॉईंट किंवा ऑर्बिट म्हणू कारण तिकडे जेम्स वेब परिवलन करत आहे ते असते. 

जेम्स वेब ला इतक्या शीत तपमानाची गरज काय? कश्या पद्धतीने ते कमी ठेवण्यासाठी उपाय योजना केली गेली आहे? 

हा लेख लिहीपर्यंत जेम्स वेब दुर्बीण मानवनिर्मित या विश्वातील सगळ्यात थंड वस्तू म्हणून नोंदली गेली आहे. सध्या तिच्या आरश्यांच तपमान ५० के पर्यंत कमी झालेलं आहे. येत्या काही दिवसात ते अजून कमी होईल. ज्यामुळे ज्या ४४ के तापमानाची तिला गरज आहे ते जवळपास दृष्टीक्षेपात आलेलं असेल. जेम्स वेब ला का याची गरज आहे? 

१९१५ मधे जगविख्यात शास्त्रज्ञ अल्बर्ट आईनस्टाईनने जनरल रिलेटिव्हिटीच्या थेअरीमध्ये एक विलक्षण गोष्ट सिद्ध केली होती. ती म्हणजे विश्वाचं प्रसरण. अल्बर्ट आईनस्टाईनने सप्रमाण सिद्ध केलं की विश्वाची उत्पत्ती झाल्यापासून ते प्रसरण पावत आहे. विश्वाचं प्रसरण म्हणजे नक्की काय हे समजून घ्यायला आपण रबराचं उदाहरण घेऊ. रबराच्या दोन्ही टोकाला समजा दोन वस्तू आहेत. समजा आपण रबर ताणला तर काय होईल? दोन्ही वस्तू एकमेकांपासून जरी दूर गेल्या नसल्या तरी रबर ताणल्यामुळे त्यांमधील अंतर आपोआप वाढलेलं असेल. अगदी हेच विश्वात होते आहे. यात वस्तू म्हणजे विश्वातील आकाशगंगा आणि रबर म्हणजे त्यातील मोकळी असलेली जागा. आता ही जागा जर प्रसरण पावत असेल तर त्याच्या दोन्ही टोकाला असणाऱ्या आकाशगंगा या एकमेकांपासून आपोआप लांब होतील. याचवेळी त्यामधे प्रवास करणारा प्रकाश सुद्धा ताणला जाईल. प्रकाश ताणला जाईल म्हणजे काय? तर त्याची तरंग लांबी वाढेल. तरंग लांबी वाढली तर एखादा अल्ट्राव्हायोलेट भागात असणारा प्रकाश दृश्य रूपात तर दिसणारा प्रकाश इन्फ्रारेडकडे वाटचाल करेल. आता लक्षात आलं असेल की जर विश्व प्रसरण पावते आहे, तर १३.५ बिलियन प्रकाशवर्ष अंतरावरून येणारा प्रकाश हा प्रचंड प्रमाणात ताणला गेला असेल. यालाच 'रेडशिफ्ट' असं म्हणतात. जर आपल्याला अधिक दूरवरचा प्रकाश आणि तो ज्यांच्याकडून येतो त्या गोष्टी बघायच्या असतील तर आपल्या दुर्बिणी पण रेडशिफ्ट करायला हव्यात.

आपण जो प्रकाश आत्ता बघत आहोत तो त्याच्या मूळ स्थानापासून मिलियन, बिलियन वर्षांपूर्वी निघालेला आहे. आज आपण जी स्थिती बघणार ती मिलियन, बिलियन वर्षांपूर्वीची असेल. याचा सरळ अर्थ आपण भूतकाळात डोकावून बघत आहोत. जिथून प्रकाश निघाला तिथून ते तो आपल्यापर्यंत पोहोचला तिथपर्यंत त्याच्या मार्गात धूळ, गॅस हे घटक आडवे आले असतील. त्यामुळे तो प्रकाश त्यात शोषला जातो किंवा अडवला जातो. त्यामुळे व्हिजिबल स्पेक्ट्रममधील प्रकाश हा आपल्यापर्यंत पोहोचत नाही. प्रकाश पोहोचला नाही तर आपल्याला अंधार दिसणार. पण याला अपवाद आहे इन्फ्रारेड. इन्फ्रारेड तरंगांमधील प्रकाश अवकाशातील गॅस आणि धुळीचं साम्राज्य अडवू शकत नाही. तो त्यांना चिरून आरपार निघून जातो. याचा सरळ अर्थ आहे की इन्फ्रारेड तरंग लांबी मधून दिसणारं विश्व हे अधिक सखोल आणि सुस्पष्ट असणार आहे. या दोन महत्वाच्या कारणांसाठी जेम्स वेब दुर्बीण ही इन्फ्रारेड प्रकाश बघण्यासाठी बनवली गेली.

इन्फ्रारेड तरंग लांबीतील प्रकाश बघणं तितकं सोप्पं नाही. त्यासाठीच जेम्स वेब दुर्बीण बनवताना खूप काळजी घेतली गेली आहे. यातील उपकरणं तपमानावर खूप अवलंबून आहेत. तपमानातील थोडा फरक सुद्धा अश्या दुर्बिणीला आंधळं बनवू शकतो. जर या दुर्बीणीचं तपमान वाढलं तर त्यावरून परावर्तित होणाऱ्या उष्णतेमुळे दुर्बीण लांबून येणारा इन्फ्रारेड प्रकाश बघू शकत नाही. आता लक्षात आलं असेल की का जेम्स वेबसाठी तपमान अतिशय महत्वाचं आहे. त्यासाठीच तिला अतिशीत ठेवणं अत्यंत गरजेचं आहे. 

यासाठी नासाने दुर्बिणीत मानवाच्या अनेक नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर केला आहे. तसेच जेम्स वेब आपल्यापुढे विश्वाची कोणती कवाड खुली करणार आणि विश्वातील अनेक अंतरंगांबद्दल ते कोणते जाणून घेऊ पुढल्या या सिरीज च्या पुढल्या भागात. 

क्रमशः 

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल 

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.

Foreign Policy Minister 'S. Jayashankar' ... Vinit Vartak ©

 Foreign Policy Minister 'S. Jayashankar' ... Vinit Vartak ©

2015 was the year. After the elections in India, a new government took over the country. Sushma Swaraj was in charge of India's foreign policy. Until that time, India's foreign policy had been following the lead of the developed world. In fact, it was not up to India to decide what the world, especially the United States and European countries, should say. India's power was not valued much in the world. In fact, India was afraid to express its views in the international arena. No one in the United Nations, the G20 and many other different organizations and groups seemed to be interested in what India was saying. But in 2015, the winds had changed direction. The decision to change India's foreign ministry was taken by the then leadership on the basis of proper leadership and changed economic and global mathematics. As part of that, an official with just two days left to retire from the State Department received a message that he would be present in the South Block immediately. He was informed by Indian External Affairs Minister Sushma Swaraj that he had been appointed as India's Foreign Secretary. The then Indian Foreign Secretary Sujata Singh was told that her services were no longer needed. This decision marked the beginning of a new era in foreign affairs. The officer selected by Sushma Swaraj was the present Foreign Minister of India, Subrahmanyam Jaishankar, better known as S. Jayashankar.

S. Jaishankar's appointment was made setting aside many government rules. Because in a way, this appointment laid the groundwork for a person to be given a chance by believing in his or her performance rather than his or her tenure. The name S.Jaishankar was not new to the foreign ministry. S. Jayashankar's behind-the-scenes role was crucial in reviving the Indo-US Nuclear Cooperation Agreement and the Khobragade drama that tarnished India's image on the world stage. S. Jayashankar had a reputation in the External Affairs Ministry as a dutiful, honest and accomplished officer who was not greedy for publicity. That is why Sushma Swaraj chose him to take responsibility for all her decisions. Sushma Swaraj is credited with creating a new India on the world stage. Her reluctance to co-operate promptly with the rescue of Indians from different parts of the world, their problems abroad, the problems they were facing, gave them a special place in the minds of Indians. Behind all this he had gained a strong foreign secretary. Jaishankar. In the Indo-China Doklama dispute of 2017, it was S. Jayashankar's successful game of trapping China in a political way. Due to this, in the eyes of the Prime Minister, S. Jaishankar filled.

Former Prime Minister of India Dr. Manmohan Singh Jaishankar's deeds had fascinated him. After Ranjan Mathai, the Prime Minister had said that he should be appointed as the Foreign Secretary. The government was acting on the instructions of the High Command. The High Command did not consider this decision appropriate. The Prime minister did not have the courage to reject the High command decision because of the government's seniority and the promotion of S. Jayashankar. He was therefore sent as the Indian Ambassador to the United States. After his retirement from the Foreign Office, in April 2018, S. Jaishankar started working as the President of Tata Sons. After the demise of Sushma Swaraj in 2019, the Prime Minister wanted someone to take charge of this department. That is why the only name in front of Sushma Swaraj who is so knowledgeable and aware of world politics and diplomacy is' S. Jaishankar '.

Traveling from Foreign Secretary to Foreign Minister and Cabinet Minister, S. Jaishankar is the first and only officer. The fact that India has a Minister with a knot of nearly 38 years of experience in the Ministry of External Affairs is a turning point in India's foreign policy. In the 21 months since the world was hit by the Corona epidemic, S. Jayashankar has visited 27 countries. Along with enhancing relations between India and those nations, he also showed them the importance of vaccine diplomacy, India's position. The role of India's Vasudhaiva Kutumbakam and self-reliant India was more clearly articulated globally than China's expansionist role. Whether it is Pakistan or China, both of them have to respond in the same way at the international level. Jaishankar's share remains the lion's share. Today, the Prime Minister of India's enemy country, Pakistan, openly sings the praises of India's foreign policy in a news channel or in a meeting, which shows how much India's foreign policy is being minted on the world stage. They don't say anything just like that. This is due to the background of the Russia-Ukraine war.

India's foreign relations are being tested in the wake of the Russia-Ukraine war. On the one hand, India cannot afford to lose a permanent ally like Russia. But the whole world today is appreciating the diplomacy of S. Jayashankar, who has firmly put India's side on the world stage. Pakistan is also included in the appreciation ceremony. On the one hand, India has slammed Russia over human rights abuses in Ukraine and the war as a whole. But at the same time, we have made it clear to the world that we will not leave our friend alone. The true friend is the one who makes you aware of your mistakes in private but stands with you in front of everyone. India has succumbed to pressure from the United States and Europe. But showing them their place has given the message that India is not afraid of anyone's father. The Wazir of India who is the mastermind behind all these moves is S.Jaishankar '.

At a bilateral press conference between India and the United States on April 11, 2022, foreign journalists tried to trap India by raising the issue of India's oil purchases from Russia. on it S.Jaishankar literally took out the lease of that journalist and the US and European countries pursuing the agenda against India. He said that India buys as much oil from Russia in a month, while countries in Europe buy same amount of oil in a day. Now you see who is helping Russia? The journalist's neck went down in shame. India has sided with Russia in the Russia-Ukraine war. Do you support this role? But he hit a six on this question. India does not need to learn from journalists like you what to do. India makes its own decisions in its own interest as other countries in the world do. So the world should not tell us what India should do. These two answers have stirred up the whole of diplomacy. The United States, as usual, raised the issue of human rights abuses in India. on it S.Jaishankar said everyone has the right to express the opinion. We have the right to express our opinion on that matter. So America should think about what human rights are being trampled on in its own home rather than covering other people's homes. Yesterday, an innocent citizen died in the United States. That's the way he put USA teeth in their throat.

This role of S. Jayashankar is being appreciated not only in India but all over the world. This is the reason why it has become part of the foreign policy discussion to put the interest of our country first and then think of the rest. That is why a country like Pakistan is openly praising India's foreign policy today. S. Jayashankar is fluent in Tamil, English, Hindi and Russian. S. Jayashankar's mastery of the Russian language is considered to be one of the reasons why India gets oil from Russia at very cheap rates. Because he was able to present the role of India to the Russian leaders in their language. Russia then decided to supply oil to India at about 25% cheaper. To repatriate Indian students stranded from Ukraine S.Jaishankar has a lion's share. He was instrumental in making the mission a success, co-ordinating with all countries, even forcing Russia to suspend the war for some time. BOJO who visited India yesterday. (Boris Johnson) statement says a lot today. Bojo said,

India’s position on Russia well known and it won’t change: PM Boris Johnson

This means too much. Apparently, England and Europe have accepted India's role. No matter how much pressure is put on India, India will not bow down. In a way, it is a clear confession that India will make the right decision. Even if India plays such a role, it will not affect our relations. This means that India's role will now be decided by India. He is not afraid of anyone's father. No matter how much pressure someone puts on him, he will do what is right for him. That is when the leader of a European country comes to India and confesses. So we can't imagine how far-reaching the consequences are. Today, India's diplomacy and tactics are a subject of research all over the world. Because at the same time, India is maintaining its relations with the nations on both sides. The Russia-Ukraine war has soured relations between many countries. But India has become stronger. The real architect of this Chanakya policy is the Foreign Policy Minister 'S. Jayashankar'.

Jai Hind !!!

Photo Search Courtesy: - Google

Note: - The wording in this post is copyrighted.

परराष्ट्र धोरणांचे वजीर 'एस.जयशंकर'... विनीत वर्तक ©

परराष्ट्र धोरणांचे वजीर 'एस.जयशंकर'... विनीत वर्तक © 

२०१५ च वर्ष होतं. भारतात झालेल्या निवडणुकांनंतर भारतात एका नवीन सरकारने देशाचा कारभार स्वीकारला होता. भारताच्या परराष्ट्र धोरणाची कमान सुषमा स्वराज यांच्याकडे आली होती. त्या वेळेपर्यंत भारताचं परराष्ट्र धोरण हे जगातील प्रगत देश काय सांगतात त्या प्रमाणे वाटचाल करत राहिलेलं होतं. किंबहुना भारताने काय निर्णय घ्यावेत यावर जगातील विशेष करून अमेरीका आणि युरोपियन देश काय म्हणतात यावर त्यांची मर्जी राखण्यासाठी निर्णय घेण्याचं होतं. भारताच्या मताला फारशी किंमत जगात दिली जात नव्हती. खरे तर आपलं स्पष्ट मत व्यक्त करायला सुद्धा आंतरराष्ट्रीय पटलावर भारत घाबरत होता. युनायटेड नेशन, जी २० आणि इतर अनेक वेगवेगळ्या संस्था आणि ग्रुप मधे भारत काय बोलतो यावर कोणाला स्वारस्य असल्याचं दिसून आलं नव्हत. पण  २०१५ साली वाऱ्यांनी दिशा बदलली होती. योग्य नेतृत्व आणि बदललेल्या आर्थिक, जागतिक गणिताचा आधार घेत भारताचं परराष्ट्र खात्यात बदल करण्याचा निर्णय तत्कालीन नेतृत्त्वाने घेतला. त्याचाच एक भाग म्हणून परराष्ट्र खात्यातून निवृत्त होण्यासाठी अवघे २ दिवस राहिलेल्या एका अधिकाऱ्याला ताबडतोब साऊथ ब्लॉक मधे उपस्थित राहण्याचा संदेश आला. त्यांना भारताच्या परराष्ट्र खात्याच्या मंत्री सुषमा स्वराज यांनी भारताचे विदेश सचिव म्हणून त्यांची नियुक्ती झाल्याचं सांगितलं. तर त्याकाळच्या भारताच्या विदेश सचिव सुजाता सिंग यांना सरळ नारळ दिला गेला. या निर्णयाने एका नवीन बदलांची सुरवात परराष्ट्र खात्यात झाली. सुषमा स्वराज यांनी निवडलेले ते अधिकारी होते भारताचे आत्ताचे परराष्ट्र मंत्री 'सुब्रह्मण्यम जयशंकर' ज्यांना एस.जयशंकर या नावाने ओळखलं जाते.

एस. जयशंकर यांची नियुक्ती अनेक सरकारी नियम बाजूला ठेवून केली गेली. कारण व्यक्तीच्या सेवा कालावधी पेक्षा त्याच्या कर्तुत्वावर विश्वास ठेवून संधी देण्याचा पायंडा एक प्रकारे या नियुक्तीने पाडला गेला. एस. जयशंकर हे नाव परराष्ट्र खात्याला नवीन नव्हतं. भारत- अमेरीका आण्विक सहकार्य करार, तसेच जागतिक पटलावर भारताची प्रतिमा मालिन करणारं खोब्रागडे नाट्य घडल्यावर ते सावरण्यात एस.जयशंकर यांची पडद्यामागची भूमिका खूप महत्वाची राहिली होती. अतिशय कमी बोलणं, प्रसिद्धीची हाव नसलेला एक कर्तव्यदक्ष, प्रामाणिक आणि हाती घेतलेलं कोणतंही काम तडीस नेणारा अधिकारी म्हणून परराष्ट्र खात्यात एस.जयशंकर यांची ख्याती होती. त्यामुळेच सुषमा स्वराज यांनी आपल्या सर्व निर्णयांची जबाबदारी घेण्यासाठी त्यांची निवड केली. सुषमा स्वराज यांना जागतिक पटलावर एका नवीन भारताचा उदय करण्याचं श्रेय दिलं जाते. जागतिक संकटात वेगवेगळ्या भागातून भारतीयांची सुटका, त्यांच्या विदेशातील अडचणी, त्यांना भेडसावत असलेल्या समस्या या सगळ्यांना तत्परतेने सहकार्य करण्याची त्यांची हतोटी त्यांना एक वेगळं स्थान भारतीयांच्या मनात देऊन गेली. या सर्व गोष्टींच्या मागे त्यांना लाभलेला होता एक कणखर परराष्ट्र सचिव एस. जयशंकर. २०१७ च्या भारत- चीन डोकलाम विवादात चीन ला राजनैतिक मार्गाने शहास प्रतिशह देऊन कोंडीत पकडण्याची यशस्वी खेळी एस.जयशंकर यांचीच होती. याच गोष्टीमुळे पंतप्रधानांच्या नजरेत एस. जयशंकर भरले. 

भारताचे पूर्व पंतप्रधान डॉक्टर मनमोहन सिंग यांना सुद्धा एस. जयशंकर यांच्या कर्तृत्वाने भुरळ घातली होती. रंजन मथाई यांच्या नंतर परराष्ट्र सचिव म्हणून त्यांची नियुक्ती करावी असं पंतप्रधानांनी म्हंटलेलं होतं पण यु.पी.ए. सरकार हायकमांड च्या इशाऱ्यावर चालत होतं. हायकमांड ला हा निर्णय योग्य वाटला नाही. सरकारी सिनियारीटी मोडून एस.जयशंकर यांना पुढे करणं हे हायकमांड च कारण भारताच्या पंतप्रधानांना नाकारण्याची हिंमत नव्हती. त्यांची रवानगी त्यामुळे अमेरीकेचे भारतीय राजदूत म्हणून केली गेली. आपल्या परराष्ट्र खात्यातील निवृत्ती नंतर एप्रिल २०१८ मधे एस. जयशंकर यांनी टाटा सन्स मधे प्रेसिडेंट म्हणून काम करायला सुरवात केली. २०१९ मधे सुषमा स्वराज यांच्या निधनानंतर त्यांच्या इतक्याच कर्तृत्वान व्यक्तीने या खात्याचा कारभार पुढे न्यावा अशी इच्छा पंतप्रधानांची होती. त्यामुळेच सुषमा स्वराज यांच्या इतकं कर्तृत्व आणि जागतिक राजकारणाची आणि मुत्सुद्देगिरीची जाण असलेलं एकमेव नाव समोर होतं ते म्हणजे 'एस. जयशंकर'. 

परराष्ट्र सचिव ते परराष्ट्र मंत्री आणि कॅबिनेट मंत्री असा प्रवास करणारे एस. जयशंकर पहिले आणि एकमेव अधिकारी आहेत. जवळपास ३८ वर्षाचा परराष्ट्र खात्याचा अनुभव गाठीशी असणारे मंत्री भारताला लाभले ही गोष्ट भारताच्या परराष्ट्र धोरणाला कलाटणी देणारी ठरली आहे. ज्यावेळेस जग कोरोना महामारीत लॉकडाऊन मधे अडकून पडलेलं होतं त्या २१ महिन्यात एस.जयशंकर यांनी तब्बल २७ देशांना भेटी दिल्या. भारत आणि त्या राष्ट्रांचे संबंध वृद्धिंगत करण्या सोबत व्हॅक्सिन डिप्लोमसी, भारताचं मत आणि जागा त्यांनी या काळात या राष्ट्रांना दाखवून दिली. चीन च्या विस्तारवादी भुमिकेपेक्षा भारताची वसुधैव कुटुंबकम आणि आत्मनिर्भर भारत या भुमिका जागतिक पातळीवर अगदी स्पष्टपणे मांडल्या. पाकिस्तान असो वा चीन दोघांना आंतरराष्ट्रीय पातळीवर जशास तसं उत्तर देण्यात एस. जयशंकर यांचा वाटा सिंहाचा राहिला आहे. आज भारताच्या शत्रु देशाचे म्हणजेच पाकिस्तान पंतप्रधान उघडपणे न्यूज चॅनेल किंवा सभेत भारताच्या परराष्ट्र धोरणाचे गोडवे गातात यावरून जागतिक पटलावर भारताच्या परराष्ट्र धोरणांच नाणं किती खणखणते आहे हे आपल्याला समजून येईल. ते काही उगाच बोलत नाहीत. याला कारणीभूत आहे ती रशिया- युक्रेन युद्धाची पार्श्वभूमी. 

रशिया- युक्रेन युद्धाच्या पार्श्वभूमीवर भारताच्या परराष्ट्र संबंधांची कसोटी लागलेली आहे. एकीकडे रशिया सारख्या सार्वकालिक मित्राला गमावणे भारताला परवडणारं नाही तर दुसरीकडे युक्रेन ची बाजू घेण्यासाठी वाढत असलेला अमेरीका, युरोप, जी २०, युनायटेड नेशन आणि क्वाड सारख्या ग्रुप आणि संस्थांमधून दबाव या सगळ्यात भारताची दोन्ही बाजूने कोंडी झालेली होती. पण एस.जयशंकर यांनी ज्या मुत्सुद्दीगिरीने, कणखरपणे भारताची बाजू जागतिक मंचावर ठेवली आहे त्याचं कौतुक आज संपूर्ण जग करत आहे. त्या कौतुक सोहळ्यात पाकिस्तान ही समाविष्ट आहे. एकीकडे युक्रेन मधल्या मानवी हक्कांची पायमल्ली आणि एकूणच युद्ध यावर भारताने रशियाची कानउघाडणी केली आहे. पण त्याचवेळी आपण आपल्या मित्राला एकटं सोडणार नाही हे जागतिक पातळीवर ठणकावून सांगितलं आहे. खरा मित्र तोच असतो जो खाजगीत आपल्या चुकांची जाणीव करून देतो पण सगळ्यांसमोर आपल्यासोबत उभा राहतो. भारताने अमेरीका, युरोप राष्ट्रांकडून होणाऱ्या दबावाला जुगारून तर लावलं आहे. पण त्यांना त्यांचीच जागा दाखवत भारत कोणाच्या बापाला घाबरत नाही असा संदेश दिला आहे. या सर्व चालींची मांडणी करणारे भारताचे वजीर आहेत 'एस. जयशंकर'. 

११ एप्रिल २०२२ भारत आणि अमेरीका यांच्या मधील व्दिपक्षीय पत्रकार परिषदेत विदेशी पत्रकारांनी भारताने रशियाकडून विकत घेत असलेल्या तेलाचा विषय काढून भारताला एक प्रकारे कोंडीत पकडण्याचा प्रयत्न केला. त्यावर एस. जयशंकर यांनी अक्षरशः त्या पत्रकाराचे आणि भारताविरुद्ध अजेंडा राबवणाऱ्या अमेरिका आणि युरोपियन देशांचे वाभाडे काढले. त्यांनी म्हंटल की भारत जेवढं तेल एका महिन्यात रशियाकडून विकत घेतो आहे तेवढं तेल तर युरोप मधील देश एका दिवसात विकत घेतात. आता तुम्हीच बघा कोण रशियाला मदत करते आहे? यावर त्या पत्रकाराची मान लाजेने खाली गेली. भारत रशिया- युक्रेन युद्धात रशियाच्या बाजूने उभा आहे. या भूमिकेचं समर्थन तुम्ही करता का? या प्रश्नावर पण त्यांनी सिक्सर मारली. भारताने काय करावं हे तुमच्यासारख्या पत्रकारांकडून भारताला शिकण्याची गरज नाही. भारत आपल्या मर्जीने आपल्या हिताप्रमाणे निर्णय घेतो ज्या प्रमाणे जगातील इतर देश घेतात. त्यामुळे भारताने काय करावं हे जगाने आम्हाला सांगू नये. या दोन उत्तरांनी संपूर्ण डिप्लोमसी च्या पटलावर खळबळ उडवली आहे. अमेरीकेने नेहमीप्रमाणे भारतात पायमल्ली होत असलेल्या मानवी हक्कांचा मुद्दा पुढे केला. त्यावर एस. जयशंकर यांनी प्रत्येकाला मत मांडण्याचा अधिकार आहे. त्या मतावर आम्ही काय व्यक्त व्हावं हा आमचा अधिकार आहे. तेव्हा अमेरीकेने दुसऱ्यांच्या घरात झाकून बघण्यापेक्षा स्वतःच्या घरात मानवी हक्कांची काय पायमल्ली होते आहे याचा विचार करावा. कालच अमेरीकेत त्यामुळे एका निष्पाप नागरिकाचा मृत्यू झाला. तेव्हा सुज्ञास जास्ती सांगणे न लागे. असं म्हणून त्यांचेच दात त्यांच्याच घशात घातले. 

एस.जयशंकर यांच्या या भूमिकेचं एकट्या भारतातून नव्हे तर जगभरातून कौतुक होत आहे. याच कारण आहे आपल्या देशाचं हित सर्वप्रथम ठेवून मग बाकीच्या गोष्टींचा विचार करण्याची ही विदेशनीती चर्चेचा भाग ठरली आहे. त्यामुळेच पाकिस्तान सारखा देश भारताच्या विदेश नितीच कौतुक आज उघडपणे करत आहे. एस.जयशंकर हे तमिळ, इंग्रजी, हिंदी सोबत रशियन भाषा अस्खलित बोलू शकतात. भारताला रशियाकडून अतिशय स्वस्त दरात तेल मिळण्यामागे एस.जयशंकर यांच रशियन भाषेवरचं प्रभुत्व हे एक कारण समजलं जाते. कारण रशियन नेत्यांना त्यांनी त्यांच्या भाषेत भारताची भूमिका समर्थपणे मांडून दाखवलेली होती. त्यानंतर रशियाने जवळपास २५% स्वस्त दारात भारताला तेल देण्याचा निर्णय घेतला होता. युक्रेन मधून अडकलेल्या भारतीय विद्यार्थाना सुखरूप भारतात परत आणण्यात एस. जयशंकर यांचा सिंहाचा वाटा राहिलेला आहे. सर्व देशांशी समन्वय साधत ते अगदी रशियाला युद्ध काही काळ थांबवण्यासाठी भाग पडत हे मिशन यशस्वी करण्यात याच वजिराच्या चाली महत्वपूर्ण होत्या. 

काल भारताच्या दौऱ्यावर आलेल्या बो.जो. (बोरीस जॉन्सन) यांनी केलेलं वक्तव्य आज खूप काही सांगून जाते. बोजो म्हणाले, 

India’s position on Russia well known and it won’t change: PM Boris Johnson

याचा अर्थ खूप मोठा आहे. उघडपणे इंग्लंड आणि युरोप ने भारताची भुमिका मान्य केली आहे. भारतावर कितीही दबाव आणला तरी भारत झुकणार नाही. त्यांना योग्य तेच आणि तसेच निर्णय घेणार याची स्पष्ट कबुली एक प्रकारे दिलेली आहे. भारताने अशी भुमिका घेतली तरी याचा फरक आमच्या संबंधांवर पडणार नाही. याचा अर्थ असा आहे की भारताची भुमिका आता भारत ठरवेल. तो कोणाच्याही बापाला घाबरत नाही. कोणी किती दबाव आणा पण त्याला योग्य तेच तो करणार. असं जेव्हा युरोपियन देशाचा नेता भारतात येऊन कबूल करतो. तेव्हा त्याचे परीणाम किती दूरगामी असतात याचा विचार आपण करू शकत नाही. आज भारताची डिप्लोमसी आणि चाणक्यनीती सर्व जगात एक संशोधनाचा विषय आहे. कारण एकाच वेळी भारत दोन्ही बाजूच्या राष्ट्रांसोबत आपले संबंध राखून आहे. रशिया- युक्रेन युद्धाने अनेक देशांचे संबंध बिघडवले आहेत. पण भारताचे मजबूत झाले आहेत. या चाणक्य नितीचे खरे शिल्पकार आहेत परराष्ट्र धोरणांचे वजीर 'एस.जयशंकर'

जय हिंद!!!

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल  

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे. 

 

God of Cruise Missile 'Brahmos' ... Vinit Vartak ©

 God of Cruise Missile 'Brahmos' ... Vinit Vartak ©

Since January 2022, as of this writing, India has successfully completed seven tests of the BrahMos missile. These tests have been conducted for a variety of reasons. One of the missiles had officially reached Pakistan by mistake. At the same time, due to India's BrahMos agreement with the Philippines, this missile is very popular in the global market. Yesterday, India conducted two successful back-to-back BrahMos tests to show the whole world its readiness and what BrahMos is capable of doing. These tests have shocked the enemy. But at the moment, the BrahMos God of Cruise Missile has been explained.

The capabilities of a missile are different on paper and there is a big difference in how real it actually is. That is why on paper there are often so-called missiles or fighter jets that are not as successful on the actual battlefield or in their tests. Often their numbers are inflated. China is ahead in this regard. Their strengths are often recorded on paper. In fact, the world has never imagined that power. Because there are restrictions on every news that comes out. Not so in India. That is why the world believes that the tests done by India are true. The two tests of the BrahMos missile conducted by India yesterday have once again sealed the capabilities of the BrahMos.To date, India has rarely posted videos or photos of what happened when BrahMos hit the target. The reason behind this was not to let world know Brahmos capabilities. But in today's world such things cannot be hidden for long. The world had speculated that BrahMos could split a ship in two in one fell swoop. But yesterday, India has shown it to the world.

A retired ship of the Indian Navy was targeted at a secret location in the Bay of Bengal. The BrahMos division of both the Indian Navy and the Indian Air Force was jointly tasked with targeting the ship. INS Delhi of Indian Navy Upgraded BrahMos marched towards the target from a newly developed launcher. These BrahMos were not intentionally warheaded. The BrahMos flew at a speed of over 3000 km / h. In a moment Brahmos accurately aimed at the center of the ship. The BrahMos hit, but without a warhead, the ship ran aground. After this the Sukhoi 30 MKI carrying BrahMos started fly over the eastern part of India at a speed of 2000 km / h. Even at that speed, BrahMos made another attack on the same spot with precision, aiming at his target from the air. The ship was wrecked by two Brahmos in a row, and it was submerged.

India has gained a lot from this successful test. The two tests were conducted jointly by two different divisions of India. This made it clear that there was coordination between the Indian Navy and the Indian Air Force. The accuracy, efficacy, destructive power, and speed of the two different versions of the BrahMos were clearly matched. One Brahmos distinguished between a water target by flying over water, while another distinguished between a water target by flying through the air. This shows how versatile Brahmos are. You can spot on land, air, water or anywhere under water. In a way, it has become clear that BrahMos is 100% successful in achieving its goal. If a BrahMos without a warhead can smash across a ship. Enemy countries may have guessed what the warheaded BrahMos might be like, but it may have been the countries that lined up to buy BrahMos. For them, the test was in a way a demo of the product.

Sukhoi 30 MKI It travels through the air at a speed of about 2120 km / h. It is already difficult for the radar system to predict at such a high speed. So the BrahMos coming out of it is hitting the target at a speed of 3450 km / h. Sukhoi has a range of 3,000 km. If BrahMos is attacked at a distance of 3000 kms within the enemy's frontier, the new version of Brahmos can hit targets at a range of 450 to 600 kms at unparalleled speeds. Estimating the total capacity, Sukhoi with Brahmos can hit targets at a distance of about 3500 km in the enemy's group. That is why the enemy is full of corpses. Because no air defense system at the moment is able to neutralize BrahMos. Moreover, the accuracy and penetration of the BrahMos make it a God of Cruise Missile.

Yesterday's tests are expected to add to the list of countries buying BrahMos. According to the US Central Intelligence Agency, India has gained control of BrahMos and by 2025, BrahMos 2, or BrahMos 'K', may have proved to be India's defense. So far no one was able to find formula to stop Brahmos. So Brahmos K is out of question. At present, it seems that no one has been able to control BrahMos K's ability to reach 1000 kmph at a speed of 9800 kmph and stopping such missile will take decades. That is why BrahMos has once again proved why it is called the God of Cruise Missile.

Jai Hind !!!

Photo Search Courtesy: - Google

Note: - The wording in this post is copyrighted.

गॉड ऑफ क्रूझ मिसाईल 'ब्राह्मोस'... विनीत वर्तक ©

 गॉड ऑफ क्रूझ मिसाईल 'ब्राह्मोस'... विनीत वर्तक ©

जानेवारी २०२२ पासून ते आत्ता लिहेपर्यंत भारताने 'ब्राह्मोस' मिसाईलच्या तब्बल ७ चाचण्या यशस्वी केल्या आहेत. या चाचण्या वेगवेगळ्या कारणांसाठी घेण्यात आलेल्या आहेत. त्यातील एक मिसाईल चुकून ( ऑफिशियली ) पाकिस्तान मधे जाऊन पोहचलेलं होतं. त्याचवेळी भारताने फिलिपाइन्स सोबत केलेल्या ब्राह्मोस करारामुळे हे मिसाईल जागतिक बाजारपेठेत खूप चर्चेत आहे. काल भारताने बॅक टू बॅक ब्राह्मोस च्या दोन यशस्वी चाचण्या घेऊन पूर्ण जगाला आपल्या तयारीची आणि ब्राह्मोस काय करण्यात सक्षम आहे याची चुणूक एक प्रकारे दाखवून दिली आहे. या चाचण्यांमुळे शत्रूच्या मनात धडकी तर भरलीच आहे. पण आजच्या क्षणाला ब्राह्मोस गॉड ऑफ क्रूझ मिसाईल का आहे हे स्पष्ट केलं आहे. 

एखाद्या मिसाईल ची क्षमता कागदावर असणं वेगळं असते आणि प्रत्यक्षात ती किती खरी उतरते यात खूप तफावत आढळते. त्यामुळेच अनेकदा कागदावर खूप गाजावाजा झालेली मिसाईल किंवा लढाऊ विमान प्रत्यक्ष युद्धभूमीवर अथवा त्यांच्या चाचण्यात तितकी यशस्वी झालेली आढळत नाहीत. अनेकदा त्यांचे आकडे फुगवून सांगितले जातात. चीन या बाबतीत पुढे आहे. त्यांची ताकद अनेकदा कागदावर उतरवलेली असते. प्रत्यक्षात जगाने त्या ताकदीचा अंदाज घेतलेला नसतो. कारण बाहेर येणाऱ्या प्रत्येक बातमीवर तिकडे बंधन आहेत. भारताचं तसं नाही. त्यामुळेच भारताने केलेल्या चाचण्या या खऱ्या असतात यावर जगाचा विश्वास आहे. काल ज्या दोन चाचण्या ब्राह्मोस मिसाईल च्या भारताने घेतल्या त्यामुळे पुन्हा एकदा ब्राह्मोस च्या क्षमतेवर एकप्रकारे शिक्कामोर्तब झालेलं आहे. आजवर ब्राह्मोस ने लक्ष्य गाठल्यावर त्याच काय होते याबद्दल भारताने उघडपणे खूप कमी वेळा व्हिडीओ अथवा फोटो जगापुढे ठेवले होते. त्यामागे ब्राह्मोस च्या क्षमतेचा अंदाज क्षत्रूला लागू न देणं होता. पण आजच्या जमान्यात अश्या गोष्टी जास्ती काळ लपून राहू शकत नाहीत. ब्राह्मोस एका हल्यात एखाद्या जहाजाचे दोन तुकडे करू शकते याचा अंदाज जगाला होता. पण काल ते प्रत्यक्ष भारताने जगाला दाखवून दिलं आहे. 

भारतीय नौदलाच एक निवृत्त झालेलं जहाज लक्ष्य म्हणून बंगालच्या उपसागरात एका गुप्त ठिकाणी उभं करण्यात आलं होतं. भारतीय नौदल आणि भारतीय वायू सेना या दोघांच्या ब्राह्मोस डिव्हिजनला संयुक्तपणे या जहाजाला लक्ष्य करण्याची जबाबदारी देण्यात आली. भारतीय नौदलाच्या आय.एन.एस. दिल्ली वरून नव्याने विकसित केलेल्या लॉन्चर वरून अपग्रेडेड ब्राह्मोस ने लक्ष्याकडे कूच केलं. या ब्राह्मोस वर जाणूनबुजून वॉरहेड लावलेलं नव्हतं. ब्राह्मोस ने उड्डाण केल्यावर ३००० किलोमीटर / तास पेक्षा जास्त वेगाने लक्ष्याकडे कूच केलं. क्षणात ब्राह्मोस ने अचूकतेने जहाजाच्या मध्यभागी लक्ष्यभेद केला. ब्राह्मोस च्या माऱ्यामुळे वॉरहेड नसताना पण जहाजाला मधोमध मोठ्ठ भगदाड पडलं. हे होत नाही तोच तिकडे भारतीय वायू सेनेच्या सुखोई ३० एम.के.आय. विमानाने भारताच्या पूर्व तळावरून उड्डाण करून हवेतून २००० किलोमीटर/ तास वेगाने जात असताना ब्राह्मोस ला याच लक्ष्यावर डागलं. इतक्या वेगात असताना सुद्धा ब्राह्मोस ने हवेतून आपल्या लक्ष्याचा वेध घेताना अचूकतेने त्याच ठिकाणी दुसरा हल्ला केला. पाठोपाठ च्या दोन ब्राह्मोस हल्याने जहाजाचे तुकडे होउन त्याला जलसमाधी मिळाली. 

या यशस्वी चाचणी मधून भारताने खूप काही मिळवलं आहे. या दोन्ही चाचण्या भारताच्या दोन वेगळ्या डिव्हिजन नी मिळून केलेल्या होत्या. यामुळे भारतीय नौदल आणि भारतीय हवाई दल यांच्यात समन्वय असल्याचं एक प्रकारे स्पष्ट झालं. ब्राह्मोस च्या दोन वेगळ्या व्हर्जन ची अचूकता, परिणामकारक क्षमता, संहारक क्षमता तसेच त्याचा स्वनातीत वेग हे अगदी तंतोतंत जुळत असल्याच स्पष्ट झालं. एका ब्राह्मोस ने पाण्यावरून उड्डाण करून त्याने पाण्यातील लक्ष्याचा भेद केला तर दुसऱ्याने हवेतून उड्डाण करून पाण्यातील लक्ष्याचा भेद केला. यावरून ब्राह्मोस किती व्हर्सटाईल असल्याचं स्पष्ट होते आहे. जमीन, हवा, पाणी किंवा पाण्याखालून तुम्ही कुठूनही डागा. ब्राह्मोस आपल्या ठरलेल्या लक्ष्याचा वेध घेण्यात १००% यशस्वी होते हे एक प्रकारे स्पष्ट झालेलं आहे. वॉरहेड नसलेलं ब्राह्मोस जर एखाद्या जहाजाला आरपार भगदाड पाडू शकते. तर वॉरहेड असलेलं ब्राह्मोस काय हाहाकार माजवू शकेल याचा अंदाज शत्रू देशांना तर आलाच असेल पण ब्राह्मोस च्या खरेदीसाठी रांगेत उभे असलेल्या देशांना ही आला असेल. त्यांच्यासाठी ही चाचणी एक प्रकारे प्रोडक्ट चा एक डेमोच होता. 

सुखोई ३० एम.के.आय. हवेतून जवळपास २१२० किलोमीटर / तास वेगाने जात असते. इतक्या प्रचंड वेगात त्याचा अंदाज बांधणं रडार यंत्रणेला आधीच कठीण असतं. तर त्यातून निघणारं ब्राह्मोस हे ३४५० किलोमीटर/ तास वेगाने लक्ष्यावर झेपावत. सुखोई विमानाची क्षमता ३००० किलोमीटर अंतराची आहे. शत्रूच्या सिमारेषेच्या आत ३००० किलोमीटर अंतरावर जाऊन जर ब्राह्मोस चा हल्ला केला तर तो ब्राह्मोस च नवीन व्हर्जन ४५० ते ६०० किलोमीटर अंतरावर स्वनातीत वेगाने लक्ष्यभेद करू शकते. एकूण क्षमतेचा अंदाज केला तर सुखोई विथ ब्राह्मोस शत्रूच्या गोटात जवळपास ३५०० किलोमीटर अंतरावर लक्ष्याला निशाणा करू शकतात. त्यामुळेच शत्रूला कापरं भरलेलं आहे. कारण ब्राह्मोस ला निष्प्रभ करणं सध्यातरी कोणत्या एअर डिफेन्स प्रणाली ला शक्य नाही. त्या शिवाय ब्राह्मोस ची अचूकता आणि भेदकता त्याला गॉड ऑफ क्रूझ मिसाईल बनवते. 

कालच्या चाचण्यांमुळे ब्राह्मोस खरेदी करणाऱ्या देशांच्या रांगेत अजून भर पडणार आहे. अमेरीकन गुप्तचर संस्थेच्या मते भारताने ब्राह्मोस वर प्रभुत्व मिळवलेलं असून २०२५ पर्यंत ब्राह्मोस २ म्हणजेच ब्राह्मोस 'के' हे भारताच्या संरक्षणासाठी सिद्ध झालेलं असेल. अजून जिकडे ब्राह्मोस च्या आत्ताच्या वेगाला आवरण्याची क्षमता कोणाकडे नाही. तिकडे ब्राह्मोस के च्या ९८०० किलोमीटर / तास वेगाने १००० किलोमीटर गाठण्याच्या क्षमतेवर येणारी काही दशके कोणी अंकुश ठेवलं असं सध्यातरी दिसून येत नाही. त्यामुळेच ब्राह्मोस ने पुन्हा एकदा आपल्याला  गॉड ऑफ क्रूझ मिसाईल असं का म्हंटल जाते हे सिद्ध केलेलं आहे. 

जय हिंद!!!

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल  (एका फोटोत ब्राह्मोस सुखोई ३० मधून उड्डाण भरताना, दुसऱ्या फोटोत आय.एन.एस. दिल्ली वरून उड्डाण करताना आणि तिसऱ्या फोटोत ब्राह्मोस च्या एका हल्ल्यानंतर झालेली जहाजाची हालत. ) 

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे. 

The story of a lost mathematician ... Vinit Vartak ©

 The story of a lost mathematician ... Vinit Vartak ©

1969 was the year when NASA's Apollo mission, carrying American astronauts, first landed on the moon. It was one of the proudest moments in the history of mankind in the United States and around the world. But when this mission was going to the moon. At the same time, computers have been down for some time, and NASA technicians and engineering giants have no idea what the mission current stage. At that time, a young man from the then backward state of Bihar, India, who had obtained his doctorate at the age of 23, was working at NASA. By the time NASA's computer was turned off, the 23-year-old Indian man had told NASA the exact location of the Apollo mission, calculating with his ingenuity. After some time, when NASA's computer was restored, the mathematics presented by the computer was exactly the same as that of the Apollo mission and the mathematics presented by this Indian scientist. At the tender age of 23, NASA's computer-savvy mathematician was diagnosed with 'schizophrenia', but later time he was looking for food on the streets of India. The Indian scientist who once challenged the theorem of Albert Einstein was Dr. Vashisht Narayan Singh.

He was born on 2nd April 1942 in a small village called Basantpur in Bihar. The father was a simple constable in the police department. When this boy, who seemed normal till he went to college, entered Patna Science College in 1963, no one thought that his name would be recognized globally in the near future. B. S. C. While in his first year of mathematics, the whole college saw his math brilliance. His teachers did not tolerate the humiliation in the classroom when he proved to the teachers that mathematics can be solved in a different way than the method they have been taught. Teacher lodged his complaint with the headmaster of the college. The headmaster of the college allowed him to solve mathematical questions beyond his intelligence. Which he solved in just a few minutes. The college had to take note of his extraordinary intellect. By informing the university about his ability and changing the rules, they given the opportunity to him to sit for the final year examination of B.Sc. Mathematics. Of course, he won the first number. Next year he appeared for Final year M.Sc. Math. There also he retained his number one position.

Vashisht Narayan Singh, who completed his postgraduate studies in Mathematics at the tender age of 19, became a topic of discussion on the horizon of Mathematics. Around the same time, Professor John Kelly of the University of California, Berkeley came to Patna for a conference on mathematics. Naturally, Vashisht Singh's fame reached his ears. He asked Vashisht Singh 5 very difficult questions in mathematics. The answer was given by Vashisht Singh but beyond that he solved the same math in different ways. A professor like John Kelly invited him to come to America. He paid for all the travel and education in the United States because he knew the talent Singh had. That person has the intelligence to take mathematics to new heights. At the age of 23, Vashisht Narayan Singh entered the University of Berkeley in the United States. There he wrote the dissertation ‘Reproducing Kernels and Operators with a Cyclic Vector’. For which he was awarded a doctorate. This dissertation is still regarded as one of the most important dissertations in mathematics and in this field.

Dr. Vashisht Narayan Singh participated in various NASA missions. What's more, he challenged the 'Theory of Relativity', the highest position in physics, with the help of mathematics. But destiny had something different in mind. He was diagnosed with incurable schizophrenia. Its effects began to show on their work. It became more and more difficult for him to accept the fact that he is irritated when there is no reason, He is not able to pay attention at work and sometime he is not able to solve even simple math problems. He got married under the pressure of his family. They had no idea about his illness. When the married couple started their family, the idea of ​​his illness reach to the family. He came to India in 1974. After coming to India, he worked at the Indian Institute of Fundamental Research, Mumbai and later at the Indian Statistical Institute, Kolkata, but he not able to give significant contribution anywhere. In 1976, his wife decided to separate. The trauma further deepened his already deteriorating mood. It was time for his family to take him to a psychiatric center. The wife's decision was not unreasonable, since her demeanor and violent behavior at the time were unbearable.

In 1985, he was taken home by his family from the center. During this period, Dr. Vashisht Narayan Singh was isolated from the rest of the world. He was not interested in anything. He escaped while traveling by train from Pune in 1987. His family searched for him but could not find him. For 4 years no one knew where he was. In 1993, at Doraiganj near Chapra, two men from his village found a man in a miserable condition, looking for food in a garbage bin. From his questioning and facial expressions, he identified him as Dr. Vashisht Narayan Singh. The mathematician, who once solved mathematical numbers with his intelligence and sat next to talented institution & people like NASA to Albert Einstein, was filling his stomach with food thrown in the trash by someone with the same intelligence disease.There is no other example of how destiny can make a king rank.

His condition was noticed at the government level. He was admitted to the National Institute of Mental Health and Neurosciences (NIMHANS) in Bangalore. They were treated appropriately. He was sent to Bhupendra Narayan Mandal University (BNMU) in Madhepura so that the new generation could use his mathematical intelligence. Appointed as a visiting professor here. But this mathematician who saw two ends of life merged into infinity on 14th November 2019. The Government of India honored him with the Padma Shri in 2020 for his contribution to mathematics.

After Aryabhata and Srinivas Ramanujan, in the history of world mathematics, if any mathematician could have successfully crossed the Indian tricolor with his intelligence, it must have been Dr. Vashisht Narayan Singh.But this mathematician, stuck in the cycle of destiny, always remained hidden from the eyes of Indians. My respects to this math expert ...

Jai Hind !!!

Photo Search Courtesy: - Google

Note: - The wording in this post is copyrighted.

एका हरवलेल्या गणित तज्ञाची गोष्ट... विनीत वर्तक ©

एका हरवलेल्या गणित तज्ञाची गोष्ट... विनीत वर्तक ©

१९६९ वर्ष होतं जेव्हा नासाचे अपोलो मिशन अमेरीकन अवकाश यात्रींना घेऊन पहिल्यांदा चंद्राच्या दिशेने झेपावलं होतं. अमेरीका आणि एकूणच जगातील सर्व मानवांच्या इतिहासातील हा अतिशय अभिमानस्पद क्षण होता. पण जेव्हा हे मिशन चंद्राकडे जात होतं. त्याचवेळी कॉम्प्युटर मधे काही काळासाठी बिघाड झाला आणि हे मिशन नक्की कोणत्या स्थितीत आहे याचा अंदाज नासाच्या तंत्रज्ञ आणि अभियांत्रिकी क्षेत्रातील दिग्गज लोकांना  येत नव्हता. त्यावेळी तिकडे २३ व्या वर्षी डॉक्टरेट मिळवलेला भारताच्या त्याकाळी अतिशय मागासलेल्या बिहार राज्यातून आलेला एक तरुण नासा मधे काम करत होता. ज्यावेळेस नासाचे कॉम्प्युटर बंद झाले त्या वेळेस या २३ वर्षाच्या भारतीय तरुणाने आपल्या अचाट बुद्धिमत्तेने गणित करत अपोलो मिशन ची इत्यंभूत माहिती, त्याच स्थान नासा ला सांगितलं होतं. काही काळानंतर नासाचे कॉम्प्युटर पूर्ववत झाल्यावर कॉम्प्युटर ने अपोलो मिशन च मांडलेलं गणित आणि या भारताच्या शास्त्रज्ञानाने मांडलेलं गणित तंतोतंत जुळत होतं. वयाच्या अवघ्या २३ व्या वर्षी नासाच्या कॉम्प्युटर ला मागे टाकणारा हा गणिताचा अवालियावर मात्र 'स्किझोफ्रेनिया' आजारामुळे भारताच्या रस्त्यांवर कचऱ्यातून अन्न शोधण्याची वेळ आली हा काळाचा दुर्दैवविलास म्हणावा की भारताचं नशीब फाटकं होतं असं म्हणावं. एकेकाळी जगविख्यात शास्त्रज्ञ अल्बर्ट आईन्स्टाईन च्या प्रमेयाला आव्हान देणारा हा भारतीय शास्त्रज्ञ होता 'डॉक्टर वशिष्ठ नारायण सिंह'. 

२ एप्रिल १९४२ ला बिहार च्या बसंतपूर या छोटाश्या खेड्यात त्यांचा जन्म झाला. वडील पोलीस खात्यात एक साधे हवालदार होते. कॉलेज ला जाई पर्यंत सामान्य वाटणारा हा मुलगा जेव्हा १९६३ साली पाटणा सायन्स कॉलेजात दाखल झाला तेव्हा कोणाला वाटलं नव्हतं की येत्या काही काळात त्याच्या नावाची दखल जागतिक पातळीवर घेतली जाईल. बी. एस. सी. गणित च्या पहिल्या वर्षाला असताना त्यांच्या गणिताची चुणूक संपूर्ण कॉलेज ला दिसून आली. गणित शिकवणाऱ्या शिक्षकांना त्यांनी सांगितलेल्या पद्धतीपेक्षा वेगळ्या पद्धतीने गणित सोडवलं जाऊ शकते हे सप्रमाणात सिद्ध केल्यावर त्याच्या शिक्षकांना भर वर्गात त्यांचा झालेला अपमान सहन झाला नाही. त्यांनी त्यांची तक्रार कॉलेजच्या मुख्याध्यापकांकडे केली. कॉलेजच्या मुख्याध्यापकांनी त्याच्या बुद्धिमत्तेच्या पलीकडील गणिताचे प्रश्न त्यांना सोडवायला दिले. जे त्यांनी अवघ्या काही मिनिटात सोडवून दाखवले. त्यांच्या असामान्य बुद्धीची दखल कॉलेज ला घ्यावी लागली. विद्यापीठाला याबद्दल सांगून नियमात बदल करून त्यांना थेट बी. एस. सी. गणित च्या अखेरच्या वर्षाच्या परीक्षेला बसण्याची संधी देण्यात आली. अर्थातच यात त्यांनी पहिला नंबर पटकावला. पुढल्या वर्षी थेट एम.एस.सी. च्या शेवटच्या वर्षाच्या परीक्षेला त्यांना बसवण्यात आलं त्यातही त्यांनी आपला पहिला क्रमांक कायम ठेवला. 

वयाच्या अवघ्या १९ व्या वर्षी गणितात आपलं पदवयुत्तर शिक्षण पूर्ण करणारे वशिष्ठ नारायण सिंह गणिताच्या क्षितिजावर चर्चेचा विषय झाले. त्याच काळात युनिव्हर्सिटी ऑफ केलिफोर्निया, बर्केले चे प्रोफेसर जॉन केली पटणा इकडे गणिताच्या एका परिषदेसाठी आले होते. साहजिक वशिष्ठ सिंह यांची कीर्ती त्यांच्या कानावर पडली. त्यांनी वशिष्ठ सिंह यांना गणितातील अतिशय कठीण ५ प्रश्न विचारले. ज्याची उत्तर वशिष्ठ सिंह यांनी दिलीच पण त्या पलीकडे त्यांनी एकच गणित वेगवेगळ्या पद्धतीने त्यांना सोडवून दाखवलं. गणितातल्या आकड्यांवरच प्रभुत्व जॉन केली सारख्या प्राध्यापकाने अचूक हेरलं. त्यांना अमेरिकेत येण्यासाठी आमंत्रित केलं. त्यांचा अमेरिकेत जाण्याचा, तिकडे शिक्षण घेण्याचा सर्व खर्च केली यांनी उचलला कारण त्यांना माहित होतं की त्यांच्या समोर जी प्रतिभा आहे. त्या व्यक्तीकडे गणिताला एक नवीन उंची देण्याची बुद्धिमत्ता आहे. वयाच्या २३ व्या वर्षी वशिष्ठ नारायण सिंह अमेरीकेच्या बर्केले विद्यापीठात दाखल झाले. त्यांनी तिकडे ‘Reproducing Kernels and Operators with a Cyclic Vector’ शोध प्रबंध लिहला. ज्यासाठी त्यांना डॉक्टरेट देण्यात आली. हा प्रबंध आजही गणितातील आणि या क्षेत्रातील एक मानाचा शोध प्रबंध म्हणून गणला जातो. 

डॉक्टर वशिष्ठ नारायण सिंह यांनी नासाच्या वेगवेगळ्या मिशन मधे आपला सहभाग दिला. इतकच काय तर त्यांनी भौतिक शास्त्रातील सर्वोच्च स्थान असणाऱ्या 'थिअरी ऑफ रिलेटिव्हिटी' ला गणिताच्या साह्याने आव्हान दिलं. पण नियतीच्या मनात काही वेगळच होतं. त्यांना बरा न होणाऱ्या स्किझोफ्रेनिया आजाराने गाठलं होतं. त्याचे परीणाम त्यांच्या कामावर दिसून यायला लागले. कारण नसताना चिडचिड करणं, कामात लक्ष नसणं आणि अगदी सोप्या सोप्या गणिताचे प्रश्न सोडवता न येणं हे सगळं वास्तव त्यांना स्विकारणं दिवसेंदिवस जड जाऊ लागलं. घरच्यांच्या दबावाला बळी पडत त्यांनी लग्न केलं. घरच्यांना त्यांच्या या आजराबद्दल काहीच कल्पना त्यांनी दिली नव्हती. जेव्हा लग्न झालेल्या या दाम्पत्याने संसाराला सुरवात केली तेव्हा त्यांच्या या आजाराची कल्पना कुटुंबाला आली. १९७४ साली ते भारतात आले. भारतात आल्यावर त्यांनी इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च, मुंबई त्या नंतर इंडियन स्टॅटिस्टिकल इन्स्टिट्यूट, कोलकत्ता इकडे काम केलं पण ते कुठेच रमले नाहीत. १९७६ साली त्यांच्या पत्नीने विभक्त होण्याचा निर्णय घेतला. हा आघात त्यांच्या आधीच बिघडत गेलेल्या मनस्थितीला अजून निराशेच्या गर्तेत लोटणारा ठरला. त्यांना मानसोपचार केंद्रात ठेवण्याची वेळ त्यांच्या कुटुंबावर आली. पत्नीने घेतलेला निर्णय अयोग्य नव्हता कारण त्या काळात त्यांची खालावलेली मनस्थिती आणि अतिशय हिंस्त्र झालेलं वागणं कोणालाही सहन करण्यापलीकडे गेलेलं होतं. 

१९८५ साली त्यांना केंद्रातून त्यांच्या कुटूंबाने घरी नेलं. या काळात संपूर्ण जगापासून डॉक्टर वशिष्ठ नारायण सिंह अलिप्त झालेले होते. त्यांना कशातच स्वारस्य उरलेलं नव्हतं. १९८७ साली पुण्यातून ट्रेन ने प्रवास करत असताना ते पळून गेले. त्यांच्या कुटुंबीयांनी त्यांचा खूप शोध घेतला पण त्यांचा ठावठिकाणा लागला नाही. तब्बल ४ वर्ष ते कुठे होते याबद्दल कोणालाच काही माहित नव्हतं. १९९३ मधे छापरा जवळ असणाऱ्या दोराईगंज इकडे त्यांच्या गावातून आलेल्या दोन माणसांना एक माणूस अतिशय दयनीय अवस्थेत कचऱ्याच्या पेटीत अन्न शोधताना आढळला. त्याची विचारपूस आणि चेहरे पट्टीवरून त्यांनी डॉक्टर वशिष्ठ नारायण सिंह असल्याचं ओळखलं. एकेकाळी गणितातल्या अंकांना आपल्या बुद्धिमत्तेने सोडवणाऱ्या आणि नासा ते अल्बर्ट आईनस्टाईन सारख्या प्रतिभावान संस्था आणि लोकांच्या बरोबरीने बसणारा हा गणितज्ञ त्याच बुद्धिमत्तेच्या आजारामुळे एका कचऱ्यातील कोणीतरी टाकलेल्या अन्नावर आपलं पोट भरत होता. नियती राजा ला रंक कसं बनवू शकते याच याहून दुसरं उदाहरण या काळात सापडणार नाही. 

त्यांच्या या अवस्थेची दखल सरकारी पातळीवर घेतली गेली. त्यांना बंगळुरू मधल्या National Institute of Mental Health and Neurosciences (NIMHANS) मधे दाखल करण्यात आलं. त्यांच्यावर योग्य ते उपचार केले गेले. त्यांच्यातील गणिती बुद्धिमत्तेचा उपयोग नवीन पिढीला व्हावा म्हणून त्यांना Bhupendra Narayan Mandal University (BNMU) in Madhepura. इकडे व्हिझिटिंग प्रोफेसर म्हणून नियुक्त केलं गेलं. पण आयुष्याची दोन टोके पाहिलेला हा गणितज्ञ १४ नोव्हेंबर २०१९ रोजी अनंतात विलीन झाला. त्यांच्या गणितातील योगदाना बद्दल भारत सरकारने त्यांना २०२० साली पद्मश्री सन्मान देऊन गौरव केला. 

जगाच्या गणिती इतिहासात आर्यभट्ट, श्रीनिवास रामानुजन यानंतर जर कोणत्या गणित तज्ञाने आपल्या बुद्धिमत्तेने भारताचा तिरंगा अटकेपार पोहचवला असेल तर ते नक्कीच डॉक्टर वशिष्ठ नारायण सिंह होते. पण नियतीच्या फेऱ्यात अडकलेला हा गणितज्ञ भारतीयांच्या नजरेतून मात्र नेहमीच लपलेला राहिला. अश्या या गणित तज्ञाला माझा साष्टांग नमस्कार... 

जय हिंद!!!

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल 

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे. 

 

Burning Lanka ... Vinit Vartak ©

 Burning Lanka ... Vinit Vartak ©

Today is Hanuman Jayanti. Hanuman, who had gone as a messenger with the message of Lord Rama, was insulted by Lankadhish Ravana and his tail was set on fire. We have read many times in Ramayana that Hanuman burnt the golden Lanka with the same burning tail. But today, after so many years, the same Lanka is burning with economic flames due to the dynasty of Kali Yuga. At that time, it was Ravana who was in charge of Sri Lanka and his actions. The Rajapaksa dynasty, which has ruled Sri Lanka for the last 15 years, is responsible for today's situation. What exactly is the situation in Sri Lanka? How did this time come to them today? What will happen next? And it is important to know what India needs to learn from this.

We will consider your home to understand exactly what is going on in Sri Lanka. Suppose you took loan for a home. Home loans, car loans, personal loans and other loans that will enable you to live a better life and gain a place in society. But in reality, all the money you took was spent on your hobby without spending on that item. Suppose the same money was used for gambling and partying. So, due to the loan taken, we became indebted, but we could not fulfill the purpose for which we took it. Now the debt piled up so much that your debt installment figure is bigger than your income. During this time we lost our jobs. Then you started realizing the problem of money. If you want to repay the loan in such a difficult time, you have to borrow more. But lenders will be four hands away from you in such a difficult financial situation. There are two ways to get a loan at a lower interest rate from your friends and relatives, or to repay a loan, or to mortgage your belongings, even your house or yourself. Because when the chances of getting the money back are low, the lender will ask for something to pledge. If you want to recover from this situation, you have to do your financial planning very properly. You need to get a good job and a good salary. Only then can we endure, otherwise our destruction is inevitable. This is exactly the situation that Sri Lanka is in today.

In 2005, the rajapakshe family was established in Sri Lanka. From democracy, it was the people who gave the keys of power to the royal family. For this, they did not have to make such an appeal as they get their father's word or someone's last name or face like grandparents. But the people blindly believed in the dynasty. Sri Lanka is enjoying its fruits today. The rajapakshe family began to use Sri Lanka for their own selfish ends. Since 2010, huge loans have been taken from all financial institutions like World Bank, Asian Development Bank, developed and neighboring countries like India, Japan, China. In fact, the money was systematically credited to each member of the household. Sri Lanka's total GDP 70% share of the royal family alone. This shows how much corruption has taken place. In it, policies were drawn up for their own benefit rather than for the country. Sri Lanka is the epitome of how the country can be awaited when it falls into the hands of people who have no idea what is going to happen next economically, politically or in the future.

When you import more than you export, your fiscal deficit widens. This naturally affects your currency. Your currency is weaker than other currencies. You have to pay more for one dollar. Naturally, the price of that commodity is increasing in the domestic market. As the prices of essential commodities rise, so does the rate of inflation. Poverty is on the rise in the country. There was a shortage of goods. The speed at which Sri Lanka borrowed. At the same rate, this vicious cycle began to grow. Debt piled up and foreign exchange reserves needed to buy goods from abroad were almost depleted. Now the situation is such that the country has no money left to buy the necessities of life. The country is facing shortage of petrol, diesel, sugar, milk, rice and paper. It was a decision taken without any further thought, such as the inexplicable decision to use organic farming without any use of fertilizer in agriculture which brought the entire agricultural system of the country to a standstill. Forcing the farmers in this manner has adversely affected the rice, sugar and all other crops grown in the country. Due to declining domestic production, Sri Lanka had to import these items from abroad. Its financial burden fell on their foreign currency.

The Rajapaksa dynasty has systematically made its way to Sri Lanka. Even so, their lust for power is still there. There are many leaders in India who are dreaming of becoming the Prime Minister of India, regardless of age or body. But it is clear that the lust for power and the tide of money can take a country to the abyss. Sri Lanka currently has two options. One is to accept the territoriality of a country. Because in such a bad situation, if someone gives a loan, that country can assert its right over many things and gain indirect control over the affairs of the country. Sri Lanka has experienced this before with China. But once again, Sri Lanka is preparing to fall into China's trap. This is not the fault of China but of the corrupt political leaders in charge of Sri Lanka. For their own benefit, they have already thrown a port of the country into China's throat. It doesn't matter if he leaves the country now. Another option is the IMF. To borrow from But there are difficult conditions. Because the IMF depends on how you use the borrowed money. That is to say, the major countries in Europe are somehow in control. When it comes to borrowing, the IMF has to account for every penny in the loan and where to invest it. The permission of has to be accepted through conditions. This simply means that every expense in your household will be indirectly controlled by an outsider in a way that will be difficult for Sri Lanka and its politicians to accept.

India has promised help of 1.9 billion in credit lines and 500 million in fuel aid to Sri Lanka so that it does not fall into China's trap. But China owes Sri Lanka almost 3.5 billion dollar. Which accounts for more than 10% of the total debt. India has just send rice. Important items like sugar and wheat have also been sent to Sri Lanka. But in any case, it is up to the Sri Lankan leadership to decide what to do. So India is giving as much help and advice as it can, but a lot depends on what the burning Lanka decides. In a way, India has made it clear that it is more determined to help its neighbor than China, without pursuing an expansionist policy. But it is difficult to say at this time how much the greed for money has affected the rajapakshe family that has taken Sri Lanka to the brink of extinction in the last 15 years. 

Today, the general public in Sri Lanka is fleeing inflation. Sri Lanka's economy is in a state of complete collapse. The people are protesting against the Sri Lankan government. Violence is being used to crush it. Thousands of Sri Lankan Tamil refugees are flocking to India. But even in such a situation, will the eyes of the Rajapaksa, who is ruining the country with the skin of a rhinoceros, be opened? This is a big question. India has a lot to learn from this.There are many examples of how a single family in India has shattered the country's identity, people, economic and international relations, as well as social harmony. That is why this scourge of dynasticism must be stopped in time, otherwise it will not take long for the Sri Lankan fire to reach India.

Jai Hind !!!

Footnote: - The opinions expressed above are my own. Understand if you agree and leave if you disagree. I'm not saying they're right. So please don't argue with that.

Photo Search Courtesy: - Google

Note: - The wording in this post is copyrighted.

जळणारी लंका... विनीत वर्तक ©

 जळणारी लंका... विनीत वर्तक ©

आज हनुमान जयंती आहे. प्रभू श्रीरामाचा संदेश घेऊन दूत म्हणून गेलेल्या हनुमानाचा लंकाधीश रावणाने अपमान केला आणि त्याची शेपूट पेटवून दिली. त्याच जळत्या शेपटीने हनुमानाने सोनाच्या लंकेला आगीच्या ज्वाळांनी भस्मसात केलं ही कथा आपण रामायणात अनेकदा वाचलेली आहे. पण आज इतके वर्षानंतर तीच लंका कलियुगातील घराणेशाहीमुळे आर्थिक ज्वाळांनी होरपळते आहे. त्यावेळी याला जबाबदार लंकेचा राज्यकारभार पाहणारा रावण आणि त्याची कृती होती. आजच्या परिस्थितीला ही गेली १५ वर्ष श्रीलंकेची सत्ता सांभाळणार 'राजपक्षे' घराणं आणि त्यांची कृती जबाबदार आहे. नक्की श्रीलंकेची स्थिती काय? आज ही वेळ त्यांच्यावर कशी आली? यातून पुढे काय होणार? आणि यातुन भारताने काय शिकायला हवं हे जाणून घेणं अतिशय महत्वाचं आहे. 

श्रीलंकेत नक्की काय चालू आहे हे समजून घेण्यासाठी आपण आपल्या घराचा विचार करू. समजा घरासाठी आपण कर्ज घेत सुटलो. घर कर्ज, कार कर्ज, पर्सनल लोन आणि इतर कर्ज ज्यामुळे आपल्याला चांगलं आयुष्य जगता येईल आणि समाजात स्थान मिळेल. पण प्रत्यक्षात आपण जेवढे पैसे घेतले ते त्या वस्तूसाठी खर्च न घेता आपल्या हौसेसाठी खर्च केले. समजा त्याच पैश्याचा वापर जुगार खेळण्यासाठी, पार्टी देण्यासाठी केला. तर घेतलेल्या कर्जामुळे आपण कर्जबाजारी तर झालोच पण ज्या गोष्टीसाठी ते घेतलं त्या पण पूर्ण करू शकलो नाही. आता कर्जाचा डोंगर इतका झाला की आपल्या मिळकतीपेक्षा आपल्या कर्जाचा हफ्त्याचा आकडा मोठा झाला. याच काळात आपली नोकरी गमावून बसलो. मग आपल्याला जाणवायला लागली ती पैश्याची अडचण. अश्या कठीण काळात जर कर्जाचा हफ्ता द्यायचा असेल तर आपल्याला अजून कर्ज घ्यायला हवं. पण अश्या बिकट आर्थिक परिस्थितीत कर्ज देणारे पण आपल्यापासून चार हात लांब राहतील. अश्या वेळेस दोन मार्ग एकतर आपल्या मित्रांकडून, नातेवाईकांकडून कमी व्याज दराने कर्ज घेऊन आधी घेतलेल्या कर्जाचा हफ्ता फेडणं किंवा घरातील वस्तू, अगदी घर किंवा स्वतःला गहाण ठेवणं. कारण जेव्हा पैसे परत मिळण्याची शक्यता कमी असेल तेव्हा कर्ज देणारा काहीतरी गहाण ठेवण्यासाठी मागणार. अश्या स्थितीत जर आपल्याला सावरायचं असेल तर आपल्याला आपलं आर्थिक नियोजन अतिशय योग्य पद्धतीने करायला हवं. चांगली नोकरी आणि पगार मिळवायला हवा. असं जर घडलं तरच आपण तग धरू शकू अन्यथा आपला विनाश अटळ आहे. अगदी याच स्थितीत आज श्रीलंका उभी आहे. 

२००५ पासून श्रीलंकेत घराणे शाहीच राज्य स्थापन झालं. लोकशाही मधून लोकांनीच राजपक्षे घराण्याकडे सत्तेच्या चाव्या दिल्या. यासाठी त्यांना आपल्या वडिलांच्या वचनाची अथवा कोणाचं आडनाव ते कोणाचा चेहरा आजी-आजोबांसारखा मिळतो म्हणून अशी आवाहन करावी लागली नाहीत. पण लोकांनी घराणेशाहीवर अंध विश्वास टाकला. त्याची फळे आज श्रीलंका भोगते आहे. राजपक्षे घराण्याने श्रीलंकेचा वापर आपल्या स्वतःच्या स्वार्थासाठी करून घ्यायला सुरवात केली. २०१० पासून सगळ्या वित्तीय संस्था जश्या वर्ल्ड बँक, आशियाई डेव्हलपमेंट बँक, प्रगत आणि शेजारील देश जसे भारत, जपान, चीन या सर्वांकडून भरमसाठ कर्ज विकासाच्या नावाखाली उचलली गेली. प्रत्यक्षात हे पैसे घराण्यातील प्रत्येकाच्या खात्यावर व्यवस्थित पद्धतीने जमा करण्यात आले. श्रीलंकेच्या संपूर्ण जी.डी.पी. चा ७०% हिस्सा एकट्या राजपक्षे घराण्याकडे आहे. यातून समजून येईल की किती मोठ्या प्रमाणावर भ्रष्टाचार केला गेला. त्यात देशापेक्षा स्वतःच्या फायद्याची धोरणे आखली गेली. कोणतही आर्थिक, राजकीय किंवा पुढे घडणाऱ्या गोष्टींचा अंदाज नसलेल्या लोकांच्या हातात जेव्हा देश जातो तेव्हा कश्या पद्धतीने देशाची वाट लागू शकते याच मूर्तिमंत उदाहरण म्हणजे श्रीलंका. 

जेव्हा तुम्ही निर्यातीपेक्षा आयात जास्ती करत जातात तेव्हा तुमची वित्तीय तूट ही वाढत जाते. त्याचा परीणाम साहजिक तुमच्या चलनावर होतो. तुमचं चलन इतर चलनांच्या तुलनेत कमजोर पडते. एका डॉलरसाठी तुम्हाला अधिक पैसे मोजावे लागतात. साहजिक त्या वस्तूची किंमत देशातील बाजारात वाढत जाते. अत्यावश्यक गोष्टींच्या किंमती वाढल्या की महागाई दर वाढत जातो. देशात गरीबी वाढत जाते. वस्तूंची टंचाई होते. ज्या वेगात श्रीलंका कर्ज घेत गेली. त्याच वेगात हे दुष्टचक्र वाढायला लागलं. कर्जाचा विळखा वाढत गेला आणि बाहेरून सामान खरेदी करण्यासाठी लागणारा परकीय चलनाचा साठा जवळपास संपायला आला. आता अशी परिस्थिती आलेली आहे की देशात जीवनासाठी लागणाऱ्या गोष्टी खरेदी करण्यासाठी ही देशाकडे पैसे उरले नाहीत. पेट्रोल - डिझेल, साखर, दूध, तांदूळ, कागद अश्या सगळ्या महत्वाच्या वस्तूंची टंचाई देशात जाणवायला लागली आहे. त्यात मागचा पुढचा विचार न घेता घेतलेले निर्णय जसा शेतीमधे कोणत्याही प्रकारे खताचा वापर न करता सेंद्रिय शेती करण्याचा अनाकलनीय निर्णय ज्याने संपूर्ण देशाची शेती व्यवस्था अचानक रसातळाला गेली. अश्या पद्धतीने शेतकऱ्यांना जबरदस्ती केल्यामुळे देशात पिकणाऱ्या तांदूळ, साखर ते इतर सर्व उत्पादनावर विपरीत परीणाम झाला. देशांतर्गत उत्पादन कमी झाल्याने सहाजिक बाहेरून या गोष्टी आयात करण्याची गरज श्रीलंकेला पडली. त्याचा आर्थिक भार त्यांच्या विदेशी चलनावर आला. 

राजपक्षे घराण्याने पद्धतशीरपणे श्रीलंकेची वाटचाल रसातळाला केली आहे. इतकं होऊन सुद्धा त्यांची सत्तेची हाव अजून सुटत नाही. भारतात ही असे अनेक नेते आहेत ज्यांच वयोमान आणि शरीर साथ देत नसताना भारताच्या पंतप्रधानपदाची स्वप्ने उराशी बाळगून आहेत असो तो भाग वेगळा. पण एकूणच सत्तेची हाव आणि पैश्याचा माज एखाद्या देशाला रसातळाला घेऊन जाऊ शकतो हे यातून स्पष्ट होते. यातून बाहेर पडण्याचे दोन मार्ग सध्या श्रीलंकेसमोर आहेत. एक म्हणजे एखाद्या देशाचं मांडलिकत्व स्विकारणं. कारण इतक्या वाईट परिस्थितीमधे कोणी कर्ज दिलं तर तो देश अनेक गोष्टींवर आपला हक्क सांगू शकतो आणि देशातील कारभारावर अप्रत्यक्ष नियंत्रण मिळवू शकतो. श्रीलंकेने याआधी चीन च्या सोबत हे अनुभवलेलं आहे. पण असं असताना पण पुन्हा एकदा श्रीलंका चीन च्या सापळ्यात अडकण्यासाठी तयारी करत आहे. यात दोष चीन चा नाही तर श्रीलंकेचा कारभार पाहणाऱ्या भ्रष्टाचारी राजकीय नेत्यांचा यात दोष आहे. स्वतःच्या फायद्यासाठी त्यांनी आधीही देशाचं एक बंदर चीन च्या घश्यात टाकलेलं आहे. मग आता संपूर्ण देश टाकला तरी त्याने यांना काही फरक पडणार नाही. दुसरा पर्याय आहे तो म्हणजे आय.एम.एफ. कडून कर्ज घेण्याचा. पण यात कठीण अटी आहेत. कारण कर्ज घेतलेल्या पैश्याचा तुम्ही कश्या पद्धतीने वापर करायचा यावर आय.एम.एफ. म्हणजेच युरोपातील प्रमुख देश एकप्रकारे अंकुश ठेवतात. कर्ज घेताना त्यातील प्रत्येक पैश्याचा हिशोब देणं तसेच तो कुठे गुंतवावा याबद्दल आय.एम.एफ. ची परवानगी घेणं अटींद्वारे स्वीकारावं लागते. याचा अर्थ सरळ आहे की तुमच्या घरातील प्रत्येक खर्चावर अप्रत्यक्षपणे बाहेरील व्यक्ती एकप्रकारे अंकुश ठेवणार जे स्विकारणं श्रीलंकेला आणि त्यांच्या राजकारण्यांना जड जाणार आहे. 

चीनच्या जाळ्यात श्रीलंका जाऊ नये म्हणून भारताने श्रीलंकेला १.९ बिलियन डॉलर ची क्रेडिट लाईन आणि ५०० मिलियन डॉलर ची इंधन मदत करण्याचं आश्वासन दिलं आहे. पण श्रीलंकेवर तब्बल ३.५ बिलियन डॉलर चीन च कर्ज आहे. जे जवळपास संपूर्ण कर्जाचा १०% पेक्षा जास्त हिस्सा आहे. भारताने याखेरीच तांदूळ. साखर, गहू अश्या महत्वाच्या वस्तूही श्रीलंकेला पाठवून दिल्या आहेत. पण असं असलं तरी श्रीलंकेने काय निर्णय घ्यायचा अथवा घ्यायला हवा हे श्रीलंकेतील नेतृत्व ठरवणार. त्यामुळे भारताच्या हातात जितकं आहे तितकी मदत आणि सल्ला भारत देतो आहे पण जळणारी लंका काय निर्णय घेते यावर बरच काही अवलंबून आहे. भारताने एकप्रकारे चीनपेक्षा आपण कोणतही विस्तारवादी धोरण न घेता शेजारील राष्ट्राला मदत करण्यासाठी कटीबद्ध असल्याचं स्पष्ट केलं आहे. पण पैश्याच्या लोभाने लंकेला गेल्या १५ वर्षात रसातळाला घेऊन जाणाऱ्या राजपक्षे घराण्यावर याचा कितपत प्रभाव पडतो हे तूर्तास सांगणं कठीण आहे. 

आज श्रीलंकेतील सामान्य जनता या महागाई ने होरपळून निघते आहे. श्रीलंकेची अर्थव्यवस्था पूर्णपणे कोलमडणाच्या स्थितीत आहे. जनतेकडून श्रीलंकन सरकार विरुद्ध आंदोलन सुरु आहेत. ते चिरडून टाकण्यासाठी हिंसेचा वापर केला जातो आहे. हजारो श्रीलंकन तामिळी आश्रित भारताच्या दिशेने यायला सुरवात झालेली आहे. पण असं असताना सुद्धा गेंड्याची कातडी चढवून घराणेशाहीने देशाचं वाटोळं करणाऱ्या राजपक्षेचें डोळे उघडणार का? हा मोठा प्रश्न आहे. भारताने यातून खूप काही शिकण्यासारखं आहे. एकाच कुटुंबाने भारतात ही कश्या पद्धतीने देशाची अस्मिता, लोक, आर्थिक आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध, तसेच सामाजिक सलोखा यांची कशी चिरफाड केली याची अनेक उदाहरणे समोर आता येत आहेत. त्यासाठीच घराणेशाहीची ही कीड वेळीच थांबायला हवी नाहीतर श्रीलंकेच्या आगीचे लोट भारतात यायला वेळ लागणार नाही. 

जय हिंद!!!

तळटीप :- वर लिहलेली मते माझी स्वतःची आहेत. ती पटल्यास समजून घेणे आणि न पटल्यास सोडून देणे. ती योग्यच आहेत असा माझा अट्टाहास नाही. तेव्हा कृपया त्यावरून वादविवाद करू नये ही नम्र विनंती. 

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल 

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.