#खारे_वारे_मतलई_वारे ( भाग २७)... विनीत वर्तक ©
'To other countries I may go as a tourist, but to India I come as a pilgrim'... Martin Luther King Jr.
मार्टिन ल्यूथर किंग, जुनियर चे हे शब्द आजही तितकेच खरे आहेत. अनेक भारतीयांना मार्टिन ल्यूथर किंग, जुनियर हे कोण आहेत माहित नसेल. तर मार्टिन ल्यूथर किंग, जुनियर हे एक अमेरिकन सुधारक व धर्मगुरू होते. ते अमेरिकन नागरी अधिकार चळवळीतील प्रमुख नेते होते. त्यांनी आपल्या मागे ठेवलेला विचारांचा मुख्य वारसा म्हणजे अमेरिकेतील समान नागरी अधिकार. आज अमेरिका जगातील सगळ्यात जुनी लोकशाही म्हणून ओळखली जाते. लोकशाही च्या समानतेच्या तत्वांना अंगिकारणारा पहिला देश म्हणजे अमेरिका आणि याची चळवळ अमेरिकेत फोफावण्याचं श्रेय आहे ते मार्टिन ल्यूथर किंग, जुनियर यांचं यासाठीच ते आज मानवाधिकाराचे प्रतीक म्हणून ओळखले जातात. ज्यांच्या विचारांवर ज्या एका देशाचा प्रभाव होता तो देश म्हणजेच भारत. त्यामुळेच अमेरिकन इतिहासात भारताचं महत्व वेगळं आहे.
भारत जगातील सगळ्यात मोठ्ठा लोकशाही देश आहे. यापलीकडे भारतीय अर्थव्यवस्था जगातील सगळ्यात वेगाने वाढणारी अर्थव्यवस्था आहे. जगातील सगळ्यात प्रगत देश आणि क्रमांक एक ची अर्थव्यवस्था असणारा असा अमेरिका आणि जगात सगळ्यात वेगाने वाढणारी अर्थव्यवस्था असणाऱ्या देशाचे सर्वोच्च नेते जेव्हा राज्य भेटीसाठी एकत्र येतात तेव्हा त्याचे दूरगामी परीणाम जगाच्या एकूणच पटलावर पडत असतात. नुकताच झालेला भारतीय पंतप्रधानांचा अमेरिकन दौरा ही याला अपवाद नव्हता. या दौऱ्याने नक्की काय साधलं हे समजून घेणं अतिशय महत्वाचं आहे.
गेल्या काही दशकांचा विचार केला तर जग दोन प्रमुख गटांमध्ये विभागलेलं होतं. एका बाजूला अमेरिका तर दुसऱ्या बाजूला रशिया. या दोन महासत्तांमधील शीत युद्धाचा काळ जसा सरला तशी जगाच्या पटलावर अनेक देश असे होते जे वेगाने महासत्ता होण्याच्या दिशेने वाटचाल करत होते. अमेरिका, रशिया, युरोपियन युनियन, नंतर जागतिक पटलावर चीन च आगमन झालं. चीन ज्या वेगाने पुढे येत होता ते बघता येणाऱ्या काळात तो अमेरिकेला मागे टाकणार असं धुसर चित्र दिसायला लागलं. चीन च आगमन झालं तरी जागतिक पटलावर महासत्तेच वर्चस्व हे पृथ्वीच्या उत्तर भागातील देशांकडे राहिलेल होतं. पण गेल्या एका दशकात चित्र एकदम बदलायला लागलं. चीन अमेरिकेला मागे टाकणार हे स्पष्ट झालं तर त्याच वेळी ज्या प्रमाणे चीन ने प्रगती केली त्याच पावलांवर पाऊल टाकत भारत वेगाने पुढे यायला लागला होता. २०१९ च्या कोरोना महामारी आणि गेल्या वर्षीपासून सुरु असलेल्या रशिया - युक्रेन युद्धामुळे एकीकडे रशिया आणि युरोपियन ची वाताहत होताना स्पष्ट दिसत आहे तर त्याचवेळी अमेरिका आणि चीन यांच्यामधील महासत्तेचा संघर्ष शिगेला पोहचलेला आहे. या सगळ्यात जागतिक पटलावर दक्षिण देशांचं प्रतिनिधित्व करणारा पहिला देश असं चित्र एका देशाचं रंगायला सुरवात झालेली होती. एका नवीन देशाचा उदय झालेला होता तो देश म्हणजे 'भारत'.
चीन च्या महत्वाकांक्षी पंखांना जर कात्री लावायची असेल तर त्याला तुल्यबळ असा प्रतिस्पर्धी तयार करणं गरजेचं आहे हे अमेरिकेला चांगलं माहित आहे. त्याचवेळी ज्या लोकशाही तत्वांवर अमेरिका उदयास आली त्याच लोकशाही तत्वांचा सगळ्यात मोठा पुरस्कर्ता असलेल्या भारताशी संबंध वृद्धिंगत करण ही अमेरिकेची गरज होती. त्यामुळेच आत्ता झालेला भारतीय पंतप्रधानांचा दौरा हा विशेष महत्वाचा ठरतो. या दौऱ्यात काय गमावलं यापेक्षा काय मिळवलं हे जाणून घेतलं पाहिजे. या दौऱ्यात अमेरिका आणि भारत यांच्यात रक्षा, सेमी कंडक्टर, स्पेस रिसर्च, आर्टिफिशियल इंटिलिजिन्स अश्या महत्वाच्या क्षेत्रात करार झाले. अमेरिकन कंपनी जनरल इलेक्ट्रिक आणि हिंदुस्थान एरोनॉटिकल लिमिटेड यांच्यात झालेला जेट इंजिनाचा करार खूप महत्वाचा आहे. जेट इंजिन जगात फक्त चार देश बनवू शकलेले आहेत. अमेरिका, रशिया, यु.के. आणि फ्रांस. यांच्या पलीकडे जपान आणि चीन ने जरी जेट इंजिन बनवली असली तरी त्याच संपूर्ण तंत्रज्ञान त्यांच्याकडे नाही किंवा जागतिक दर्जाचं नाही. अश्या पार्श्वभूमीवर अमेरिकेने तंत्रज्ञान हस्तांतरणासह जेट इंजिन भारतात बनवण्यासाठी केलेला करार अतिशय महत्वाचा ठरतो.
स्पेस हे असं एक क्षेत्र आहे ज्यात अमेरिकेचं वर्चस्व कोणीच नाकारू शकत नाही. भारत अजूनही ह्युमन स्पेस फ्लाईट तंत्रज्ञानात चाचपडतो आहे. गगनयान मोहिमेची घोषणा जरी भारताने केली असली तरी भारताला अजून अनेक तंत्रज्ञान हस्तगत करायचं आहे. त्यासाठी कदाचित १० वर्षाचा कालावधी ही जाऊ शकतो. चीन आणि भारत यांच्यात अवकाश तंत्रज्ञानात असणारं अंतर खूप आहे. त्यामुळेच भारताला झपाट्याने हे अंतर कमी करण्याची गरज होती. नुकत्याच झालेल्या नासा आणि इसरो यांच्यातील संयुक करारामुळे हे साध्य होणार आहे. नासा भारतीय अंतराळ यात्रींना त्यांच्या ह्युस्टन इथल्या केंद्रात संपूर्ण प्रक्षिशण देणार आहे. त्या शिवाय अंतराळाचा अनुभव घेण्यासाठी भारतीय अंतराळयात्री २०२४ मधे अंतराळ स्थानकात नेण्याचं अमेरीकेने मान्य केलं आहे. याच्याशिवाय अनेक ह्युमन स्पेस फ्लाईटसाठी लागणाऱ्या अनेक महत्वपूर्ण तंत्रज्ञानांचं हस्तांतरण नासा कडून इसरो ला होणार आहे. यात दोन्ही देशांचा फायदा आहे. एकीकडे भारत आणि चीन यांच्यामधील स्पेस क्षेत्रातील अंतर कमी होणार तर अमेरीकेला चीन च्या अवकाश क्षेत्रातील आव्हानाला शह देता येणार आहे.
सेमी कंडक्टर, आर्टिफिशियल इंटिलिजिन्स यांच्यासह अजून एक क्षेत्र ज्या बद्दल मिडियात जास्त बोललं नाही गेलं त्या क्षेत्रात अमेरीका आणि भारत सहकार्य करून पुढे जाणार आहेत. ते क्षेत्र आहे क्वांटम मेकॅनिक्स आणि क्वांटम कंप्युटींग. आपण सध्या वापरत असलेल्या कम्प्युटर चा चेहरा मोहरा बदलणारं कोणतं क्षेत्र असेल तर ते क्वांटम कम्प्युटिंग असणारं आहे. अश्या क्षेत्रात अमेरिका आणि भारत यांच्यातील सहकार्य दोन्ही देशांसाठी अतिशय महत्वाचं राहणार आहे. या शिवाय ३५ वेगेवेगळ्या प्रकारच्या संशोधनात सहकार्य, ५ जी आणि ६ जी सारख्या दूरसंचार क्षेत्रात सहकार्य भारत आणि अमेरिकेने करण्याचं मान्य केलं आहे. त्यामुळे जगातील मिडिया ते जेवले काय किंवा त्यांनी एकमेकांना गिफ्ट काय दिलं, किंवा कोणी कोणाची सही घेतली याच्या बातम्या करण्यात व्यस्त असला तरी या भेटीने जागतिक पटलावर अनेक वेगळ्या समीकरणांना जन्म दिला आहे.
या भेटीतून भारत आणि अमेरिका यांनी आपल्या मैत्रीपूर्ण संबंधांना नक्कीच एक वेगळी उंची दिली आहे. याचे दूरगामी परिणाम काय होतील ते येणाऱ्या काळात स्पष्ट होतीलच. इकडे एक लक्षात घेतलं पाहिजे की हे सगळं कोणी कोणासाठी उपकार म्हणून करत नाही. काळाची गरज म्हणा अथवा स्वतःचे हितसंबंध जपण्यासाठी अनिच्छेने टाकलेलं पाऊल म्हणा पण यात दोन्ही देशांचा फायदा आहे. दोन्ही देश स्वतःचा फायदा बघून पुढे जात आहेत. कोणी मिठी मारली अथवा कोणी कोणाचे पाय धरले यातून व्यक्तिगत आदर व्यक्त होतो पण गोष्ट जेव्हा द्विपक्षीय सहकार्य, करार आणि जागतिक पटलावर खेळल्या जाणाऱ्या चालींची असते तेव्हा प्रत्येक देश आपला फायदा बघत असतो हे उघड सत्य आहे. पण काही असलं तरी येणाऱ्या काळात भारत - अमेरिका संबंधाचे खारे वारे आणि मतलई वारे येणाऱ्या मान्सून ची वर्दी देत आहेत हे नक्की. तूर्तास आपण त्याची वाट बघुयात.
क्रमशः
फोटो शोध सौजन्य :- गुगल
सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.
