'टर्निंग पॉईंट'... विनीत वर्तक ©

 'टर्निंग पॉईंट'... विनीत वर्तक ©

आपण आजवर शिकलो ते सगळं चुकीचं होतं असं कोणी म्हणालं तर???

सध्या जगातील सर्वच खगोल आणि भौतिक शास्त्रज्ञ या गोष्टीचा अनुभव घेत आहेत. कारण जे समोर आलं आहे ते आपल्या विश्वाबद्दलच्या संकल्पना मुळापासून हादरवून टाकणारं आहे. हे मी नाही सांगत तर जगातील अतिशय नावाजलेले वैज्ञानिक आपल्याला पुन्हा विज्ञान लिहावं लागेल असं म्हणायला लागले आहेत. 

याला कारण आहे मानवाच्या तंत्रज्ञान प्रगतीने विश्वाबद्दलच्या आपल्या माहितीला दिलेला छेद. हबल दुर्बीण अवकाशात सोडल्यानंतर तिने आपल्याला विश्वातील अनेक रहस्यांचा उलगडा करून दिला. पण तरीही अनेक प्रश्न हे अनुत्तरीत होते. त्याचा मागोवा घेण्यासाठी मानवाने २०२१ मधे जेम्स वेब दुर्बीण अवकाशात पाठवली. हबल पेक्षा तब्बल १०० पट ताकदवान असणारी ही दुर्बीण विश्वाची जडणघडण समजून घ्यायला आपल्याला मदत करेल हे आपल्याला माहीत होतच पण जेम्स वेब ने नुकत्याच शोध लावलेल्या काही गोष्टींमुळे आपल्या विश्वाबद्दलच्या संकल्पनेलाच मुळी मुळापासून हादरे बसले आहेत. 

आपण आजवर शिकत आलो अथवा शिकवलं गेलं की विश्वाची निर्मिती १३.८ बिलियन वर्षापूर्वी झाली. तिकडून ते आजच्या क्षणापर्यंत आपण विश्वाच्या प्रवासाचं एक मॉडेल तयार केलं. अमुक एक वर्षांनी तारे तयार झाले, दीर्घिका तयार झाल्या, ग्रह तयार झाले, धूमकेतू, लघुग्रह, कृष्णविवर, ते सुपरनोव्हा आणि पल्सार अश्या सगळ्याच गोष्टी कश्या पद्धतीने आणि कोणत्या वेळी विश्वात निर्माण झाल्या याच एक सर्वसाधारण मॉडेल आपल्या संपूर्ण विश्वाच्या आकलनासाठी तयार केलं गेलं. त्याच मॉडेल च्या आधारे आपण अनेक नियम, ठोकताळे आणि गणित मांडलं. आजवर ते बरोबर ही येत होतं. त्यामुळेच आपल्याला असा ठाम विश्वास बसला की आपण विश्वाची मूलभूत संरचना समजलो आहोत. नक्कीच काही अनुत्तरित प्रश्न नक्कीच होते पण तरीही एक अंदाज आपल्याला होता. 

याच खगोल शास्त्रातील मॉडेल ला जेम्स वेब ने हादरे दिले आहेत. जेम्स वेब ने टिपलेल्या काही दीर्घिकांन बद्दलची माहिती जेव्हा सार्वजनिक करण्यात आली त्या नंतर खगोल विश्वात भूकंपाचे धक्के बसायला सुरवात झाले आहेत. सामान्य माणसाच्या मनात येईल की दीर्घिका शोधण्यासाठी तर जेम्स वेब दुर्बीण बनवली मग तिने जर खूप दूरवरच्या दीर्घिका ज्या आत्तापर्यंत आपल्याला दिसल्या नव्हत्या त्या शोधल्या तर त्यामुळे नाकी काय बिनसलं. काय बिनसलं हे समजून घेण्यासाठी थोडक्यात विश्वाचं मॉडेल समजून घेऊ. 

विश्वाच्या मॉडेल मधे बिग बँग झाल्यानंतर आपली अशी धारणा होती की पहिले तारे बनायला आणि पहिल्या दीर्घिका बनण्याची किंवा कृष्णविवर बनण्याची सुरवात साधारण १ ते २ बिलियन वर्षानंतर झाली. साधारण १ ते २ बिलियन वर्षात विश्वात लाईट कुठेच नव्हता सगळं काही अंधारमय होतं त्यालाच आपण डार्क एज असं नाव दिलं. आता घोळ असा झाला आहे की जेम्स वेब ने चक्क या डार्क एज च्या काळात अस्तित्वात असणाऱ्या दीर्घिका शोधल्या आहेत. त्या पण एक नाही तर ५-६ दीर्घिका एकत्र नांदत आहेत. त्यातील काही तर आपल्या मिल्की वे आकाशगंगेपेक्षा मोठ्या आहेत. या दीर्घिका बिग बँग नंतर ३०० ते ५०० मिलियन वर्षात अस्तित्वात आहेत. यांच्या सोबत एक अत्यंत छोटी दीर्घिका पण शोधली आहे. ती लहान असली तरी प्रचंड वेगाने ताऱ्यांची निर्मिती करत आहे. आपली मिल्की वे मधे प्रत्येक वर्षी १-२ नवीन तारे जन्माला येतात तर इकडे या दीर्घिकेत असलेल्या गॅसेस पासून १००% तारे निर्माण होत आहेत. त्यांच प्रमाण मिल्की वे पेक्षा कित्येक पटीने जास्त आहे. 

या सगळ्या शोधामुळे जगातील सर्वच वैज्ञानिक हादरले आहेत कारण मुळातच विश्व संकल्पनेच्या आपल्या माहितीला याने हादरे बसले आहेत. जर का डार्क एज च्या काळात इतक्या मोठ्या दीर्घिका आणि त्याच सोबत बिलियन आणि बिलियन तारे अस्तित्वात असतील तर मुळात बिग बँग झालं तरी असेल का? बिग बँग ही संकप्लना तर चुकीची असेल तर आपल्या सगळ्याच थेअरी चुकीच्या ठरतील. बरं या दीर्घिकांच्या मध्यभागी भले मोठे कृष्णविवर ही आढळून आलेली आहेत. मग इतकी ऊर्जा आणि त्यांची निर्मिती कशी झाली असेल? कदाचित ते बिग बँग च्या पूर्व जन्मातील तर नाहीत न? जर असतील तर याचा अर्थ समांतर विश्व अस्तित्वात आहे. एकूणच एक ना अनेक प्रश्न जगातील सर्वच वैज्ञानिकांसमोर उभे ठाकले आहेत. ज्याची उत्तर शोधण्यासाठी पुन्हा आपल्याला खगोल शास्त्राच्या बेसिक पर्यंत जावं लागणार आहे. 

एकूणच काय तर जेम्स वेब ने लावलेला शोध हा संपूर्ण खगोल आणि भौतिक शास्त्रासाठी टर्निंग पॉईंट ठरलेला आहे. येत्या काळात याच प्रश्नांची उत्तर शोधणाऱ्या वैज्ञानिकांना नोबेल पुरस्कार मिळाला तर मला आश्चर्य वाटणार नाही. तूर्तास बघूया आगे आगे क्या होता है!... 

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.

'समांतर विश्व' (भाग २)... विनीत वर्तक ©

 'समांतर विश्व' (भाग २)... विनीत वर्तक ©

मागच्या भागात आपण बघितलं की पार्टीकल फिजिक्स मधली ऊर्जेची समीकरणं सुटत नव्हती. तेव्हा १९३० साली Wolfgang Pauli नावाच्या वैज्ञानिकाने अशी एक कल्पना मांडली की समजा आपण या समीकरणात एखादा पार्टीकल मिळवला तर सर्व समीकरणं ही बरोबर सुटतात. एक असा पार्टीकल ज्यावर कोणता भर नसेल, सुक्ष्म असेल आणि ऊर्जा घेऊन संक्रमण करत असेल. पण नुसतं समीकरण सोडवलं म्हणजे ती गोष्ट सिद्ध होतं नाही. प्रयोगातून सप्रमाणात त्याच अस्तित्व दाखवून देण्याची गरज होती. पुढे जाऊन James Chadwick नावाच्या वैज्ञानिकाने याच अस्तित्व प्रयोगातून दाखवून दिलं. त्याला नाव दिलं "न्यूट्रिनो". या शब्दाचा ग्रीक अर्थ होतो "little neutral one" ( लहान पण अलिप्त). हा पार्टीकल खूप लहान होता पण याच्या काही गोष्टी चक्रावणाऱ्या होत्या ज्यात विश्वाची गुपित लपलेली होती. 

न्यूट्रिनो हा एक एलिमेंटरी पार्टीकल आहे. याचा अर्थ काय तर त्याच विभाजन करता येत नाही. तो एखाद्या  गोष्टीच सगळ्यात सुक्ष्म रूप आहे. इलेकट्रॉन पेक्षा न्यूट्रिनो तब्बल १० लाख पटीने लहान आहे. न्यूट्रिनो इतके महत्वाचे का तर त्यांना विश्वात कोणीच थांबवू शकत नाही. त्यांचा जन्म जिकडून झाला तिकडून ते सरळ रेषेत प्रवास करत राहतात. त्यांच्या रस्त्यात ना ग्रह येत, ना तारे येत, ना गुरुत्वाकर्षण, ना चुंबकीय क्षेत्र. ते सगळ्याला भेदून पुढे जात राहतात. त्यांना थांबवणं अशक्य आहे. समजा तुम्हाला एका न्यूट्रिनो ला थांबवायचं असेल तर १ प्रकाशवर्ष अंतराच्या जाडीचं शिसे (LEAD) ची भिंत बांधावी लागेल. त्यातून सुद्धा न्यूट्रिनो अडकण्याची शक्यता फक्त ५०% आहे. आता हे न्यूट्रिनो तयार होतात कुठे? तर अगदी आपल्या शरीरात त्यांची निर्मिती सतत सुरु असते. आपल्या शरीरात पोटॅशियम च्या रेडिओ डिके मधून ते सतत बाहेर फेकले जात आहेत. आपल्या सूर्याकडून बिलियन्स ऑफ बिलियन न्यूट्रिनोचा मारा आपल्यापैकी प्रत्येकावर होत आहे. आपल्या नखाच्या जागेतून तब्बल १ बिलियन पेक्षा जास्त न्यूट्रिनो प्रत्येक क्षणाला जात आहेत. 

हे सगळं वाचून आपल्याला चक्कर येईल पण वैज्ञानिकांच्या दृष्टीने हा एक खजिना होता. न्यूट्रिनोला कोणीच अडवू शकत नाही म्हणजे ते आपल्या जन्मदात्या सोर्स ची माहिती विश्वाच्या अनंत पाटलांवर कित्येक मिलियन, बिलियन प्रकाशवर्ष अंतरावर घेऊन जात असतात. याचा अर्थ काय तर आपल्या सूर्याकडून निघालेले किंवा अगदी आपल्या शरीरातून निघालेले न्यूट्रिनो तुमची, आमची माहिती घेऊन विश्वाच्या अनंत प्रवासाला प्रत्येक क्षणाला जात आहेत. त्यांच्याकडे असलेल्या माहितीतून अनेक गोष्टी कळू शकतात. जसे की कोणत्या प्रक्रियेमुळे ते तयार झाले? त्याची ऊर्जा किती होती? साधारण किती अंतरावरून ते आले आहेत? हे सर्व कळू शकते. न्यूट्रिनो जसे आपल्या शरीरातून निघतात कारण आपल्या शरीरात होत असलेल्या आण्विक क्रियेमुळे. सूर्य तर आण्विक क्रियांचा दादा आहे. तिकडे तर प्रत्येक क्षणाला १० बिलियन हायड्रोजन बॉम्ब चे स्फोट होत आहेत. त्यातून निघणाऱ्या ऊर्जेने आपण आज जिवंत आहोत. त्यामुळे सूर्य सुद्धा खूप मोठ्या प्रमाणावर न्यूट्रिनो निर्माण करतो. पण विश्वाच्या या पसाऱ्यात सूर्य एक साधा तारा आहे. याचा अर्थ काय तर आपल्या विश्वात घडणाऱ्या प्रचंड ऊर्जेच्या घडामोडी जश्या सुपरनोव्हा, कृष्णविवरांची टक्कर, न्यूट्रॉन तारे, पल्सार अश्या विविध गोष्टी खूप मोठ्या प्रमाणावर न्यूट्रिनो च निर्माण करतात. हे न्यूट्रिनो मग ती माहिती घेऊन विश्वाच्या पोकळीत प्रवास करत राहतात. 

आता इकडे सगळ्यात मोठी अडचण ही होती की न्यूट्रिनोला जर काहीच थांबवू शकत नाही तर त्यांच्याकडे असलेली माहिती मिळवायची कशी? तर याच उत्तर आहे त्यांच्या रस्त्यात तुम्ही पारदर्शक वस्तू ठेवा. जेव्हा त्यातला एखादा न्यूट्रिनो त्या वस्तू च्या अणू सोबत टक्कर करेल तेव्हा त्याच स्वरूप तुमच्यासमोर उघडं होईल. मग अशी वस्तू कोणती पृथ्वीवर एकाच ठिकाणी मुबलक प्रमाणात आहे. तो प्रदेश म्हणजे अंटार्टिका. अंटार्टिका हा जगातील सगळ्यात मोठा न्यूट्रिनो टेलिस्कोप आहे. विश्वाच्या पोकळीत अनंत अंतरावरून आलेले न्यूट्रिनो पृथ्वीला छेदत असताना अंटार्टिका मधील बर्फासोबत कधीतरी आपलं अस्तित्व दाखवतात. आता वैज्ञानिकांनी अंटार्टिका च्या आत खोलवर जिथला बर्फ हजारो वर्ष तसाच्या तसा आहे तिकडे जवळपास ५००० सेन्सर बसवलेले आहेत. असे तर न्यूट्रिनो या बर्फातून कोणत्याही अडचणी शिवाय प्रवास करतात पण वर्षातून साधारण १० वेळा एखाद्या न्यूट्रिनोची टक्कर बर्फाच्या अणूशी होते. त्यातून निर्माण झालेला फोटॉन कणाला मग हे सेन्सर बंदिस्त करतात. त्याच अनुमान लावल्यावर हे न्यूट्रिनो कुठून आले असावेत याची माहिती मिळते. 

आता तुमच्या मनात विचार येईल की या सगळ्याचा समांतर विश्वाशी काय संबंध? न्यूट्रिनो आणि समांतर विश्व याची सांगड काय आहे? तर ते जाणून घेण्यासाठी आपण वैज्ञानिकांनी अंटार्टिका मधे केलेल्या ANITA (ANtarctic Impulsive Transient Antenna) प्रयोगा बद्दल जाणून घेऊ. या प्रयोगात रेडिओ व्हेव शोधणारे हाय एनर्जी सेन्सर एका फुग्यातून अंटार्टिका मधे सोडण्यात आले. या प्रयोगात काय घडलं ते इकडे लिहत नाही. पण त्यातून काय निष्कर्ष आले ते चक्रावणारे आहेत. तर वर लिहिलं तसं अंटार्टिका च्या बर्फात असणारे सेन्सर आणि अनिता चे सेन्सर यांनी शोधलेल्या न्यूट्रिनो मधे साम्यता असायला हवी होती. पण प्रत्यक्षात तसं घडलं नाही. अनिता च्या सेन्सर नी ३ वेळा वेगळ्या पद्धतीच्या न्यूट्रिनो बद्दल माहिती दिली. या न्यूट्रिनो ची एनर्जी ही प्रचंड विलक्षण होती. त्यांची निर्मिती होण्यासाठी घडलेली घटना ही तितकीच मोठी असायला हवी. आपल्याला ज्ञात इतर स्रोतांच्या आधारे आपल्या वैश्विक बुडबुड्यात इतक्या ताकदीचे न्यूट्रिनो निर्माण करणारी घटना घडलेली नाही. 

काही वैज्ञानिक याचा अर्थ असा काढत आहेत की हे आलेले न्यूट्रिनो आपल्या वैश्विक बुडबुड्याच्या बाहेरून आलेले आहेत. हे सिद्ध करते की आपल्या सारखच समांतर विश्व अस्तित्वात आहे. न्यूट्रिनो हे प्रकाशाच्या वेगानेच प्रवास करतात पण कोणत्याही माध्यमात त्यांचा वेग कमी होत नाही. पण प्रकाशाचा वेग माध्यम बदलल्यावर बदलतो. त्यामुळेच न्यूट्रिनो हे प्रकाशापेक्षा जास्त वेगात प्रवास करतात. जर दोन गाड्या १०० किलोमीटर वेगाने धावत असतील पण आपण एखाद्या गाडीला जास्त वेळा पिवळा सिग्नल दिला की जिकडे तिचा वेग मंदावेल तर दुसरी गाडी साहजिक आपल्या लक्ष्यापर्यंत खूप आधी पोहचेल. अगदी सेम न्यूट्रिनोच्या बाबतीत घडते. भले त्यांचा आणि प्रकाशाचा वेग सारखा असला तरी न्यूट्रिनो कोणाला न जुमानता आपल्या वेगात जात राहतात तर प्रकाशाचा वेग मंदावतो. 

अनिता प्रयोगातून पुढे आलेले निष्कर्ष हे खूप प्राथमिक आहेत. त्यावर अजून संशोधन सुरु आहे. काही वैज्ञानिकांच्या मते आपल्या उपकरणातील चूक किंवा विश्वात घडलेल्या गोष्टी ज्या आपल्याला ज्ञात नाहीत किंवा अजून काही कारण या न्यूट्रिनोसाठी असू शकेल. पण तरीही एकवेळ फक्त कल्पना म्हणून गणल्या गेलेल्या समांतर विश्वाच्या दाव्याला मात्र या प्रयोगातून एक सिद्धता मिळाली आहे किंवा त्या दृष्टीने एक पाऊल टाकलं गेलं आहे. गेल्या १०० वर्षात प्रकाशाने वेगवेगळ्या स्वरूपातून आपल्याला विश्वाची ओळख करून दिली. इन्फ्रारेड, अल्ट्राव्हॉयलेट ते व्हिझिबल स्पेक्ट्रम अश्या सगळ्याच रूपात. आता येणारा काळ हा न्यूट्रिनोचा असणार आहे. जस विज्ञान प्रगत होत जाईल तसं न्यूट्रिनो कडून मिळणारी माहिती अजून स्पष्ट होईल. मला खात्री आहे येणाऱ्या काळात न्यूट्रिनो समांतर विश्वाच्या कल्पनेवर शिक्कामोर्तब करतील. तूर्तास समांतर विश्व अस्तित्वात असू शकते यावर माझा विश्वास आहे हे या निमित्ताने सांगू इच्छितो.  

समाप्त. 

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.

 

'समांतर विश्व' (भाग १)... विनीत वर्तक ©

 'समांतर विश्व' (भाग १)... विनीत वर्तक ©

रात्रीच्या आकाशात लुकलुकणारे तारे अनेकदा हे विश्व किती अथांग आहे याची प्रचिती देत असतात. आपण एखाद्या रात्री जो प्रकाश बघत असतो तो त्या ताऱ्याकडून कधीतरी कित्येक हजारो वर्षापूर्वी निघालेला असतो. अनेकदा तो बघताना आपण हरवून जातो आणि आपल्या मनात विचार येतो की या अथांग विश्वाची मर्यादा तरी किती असेल? वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून विचार केला तर आपल्याला काही गोष्टी लक्षात घ्यावा लागतील. विश्व हे एखाद्या बुडबुड्या सारखं आहे. अगदीच सोप्प समजून द्यायचं असेल तर एखाद्या फुटबॉल वर्तुळाकार आहे. आपली पृथ्वी समजा या फुटबॉल च्या मध्यभागी आपण मानली तर फुटबॉल चा आकार म्हणजेच व्यास किती मोठा आहे तर ९३ बिलियन ( १ बिलियन १०० कोटी) प्रकाशवर्ष. पृथ्वीवरून आपण किती लांब वर एखाद्या दिशेने जाऊ शकतो तर साधारण ४६.५ बिलियन प्रकाशवर्ष अंतरापर्यंत. आता तुमच्या मनात प्रश्न येईल की विश्वाची निर्मिती तर १३.८ बिलियन वर्षापूर्वी झाली. मग विश्वाचा आकार ४६.५ बिलियन प्रकाशवर्ष अंतराचा कसा काय झाला? तर याच उत्तर आहे की त्याची निर्मिती सुरु झाल्यापासून त्याचा आकार सतत वाढतो आहे. साधारण हा वेग आहे ७३.३ किलोमीटर / सेकंद / मेगापार्सेक (१ मेगापार्सेक म्हणजे १०००००० प्रकाशवर्ष इतकं अंतर). 

गेल्या १३.८ बिलियन वर्षात शुन्यातून निर्माण झालेल्या विश्वाचा ९३ बिलियन प्रकशवर्ष अंतराचा एक बुडबुडा ( एक फुटबॉल) तयार झाला आहे. हा बुडबुडा प्रत्येक सेकंदाला अजून अजून वाढत आहे. या एका बुडबुड्यात जवळपास २ ट्रिलियन ( २ लाख करोड ) अंदाजित दिर्घिका आहेत. ज्या एकमेकांपासून वेगाने लांब लांब जात आहेत. तुमच्या मनात येईल की दिर्घिका लांब जात आहेत का? तर याच उत्तर होय आणि नाही असं दोन्ही आहे. कारण दिर्घिका आपली जागा सोडत नाही आहेत. तर दोन दिर्घिकांच्या मधे जी मोकळी जागा आहे ती जागाच फुगत आहे त्यामुळे या बुडबुड्यात असलेल्या सगळ्या गोष्टी एकमेकांपासून लांब जात आहेत. हे समजण्यासाठी एक सोप्प उदाहरण एखाद्या फुग्यावर दोन टिपके काढा आणि त्यातील अंतर मोजून ठेवा. आता फुग्यात हवा भरत जा. तुमच्या लक्षात येईल की जितकी हवा तुम्ही जास्त भराल तितके ते दोन टिपके आपोआप लांब गेलेले असतील. त्यातील अंतर वाढलेलं असेल. आता टिपके स्वतःहून तर लांब नाही गेले पण ते लांब गेले कारण त्यांच्यामधील जो भाग आहे तो प्रसरण पावला. आपलं विश्व असच प्रसरण पावते आहे. या प्रसारणाला जी अज्ञात शक्ती कारणीभूत आहे तिला आपण 'डार्क एनर्जी' म्हणतो तर जो प्रसरण पावणारा भाग आहे तो 'डार्क मॅटर'. 

आता हे सगळं झालं आपल्या बुडबुड्या पर्यंत. पण विश्वाच्या अथांग पसाऱ्यात आपलाच बुडबुडा एकटा आहे का? आपण जो बघतो तो एकच फुटबॉल अस्तित्वात आहे का? हा प्रश्नच एका नव्या विचारांना चालना देणारा आहे. कारण आपल्या विश्वा सारखा दुसरा बुडबुडा विश्वात नसले कश्यावरुन आपल्या बघण्याच्या आकलनापलीकडे अजून अनेक बुडबुडे अस्तित्वात असूच शकतात. का नाही? विचार करा आपण समुद्राच्या मध्यभागी आहोत आपली नजर जाते तिथवर सगळं पाणीच आहे चारी बाजूने पण याचा अर्थ आपल्या नजरेपलीकडे जमीन नसलेच हे आपण ठामपणे कसं सांगू शकतो? याचा अर्थ काय तर क्षितिजा  पलीकडे बघण्याची, त्याच आकलन करण्याची साधन आपलीकडे नाहीत. पण ती नसली तरी समजा आपल्याकडे उंचावर जाण्याचं साधन असेल समजा एखाद रॉकेट तर आपण उंचावरून त्या पाण्याची व्याप्ती बघू आणि कदाचित दूरवर आपल्याला जमीन सुद्धा दिसेल. 

परत आपल्या मूळ प्रश्नाकडे येऊ. आपल्याकडे दोन पर्याय आहेत. एकतर आपली दृष्टी आपल्याला अजून व्यापक करावी लागणार आहे किंवा आपल्याला रॉकेट च तंत्रज्ञान आत्मसात करावं लागणार आहे. ज्याने आपण लांबवर बघू शकू. पहिला पर्याय आपल्याला करता येणं अशक्य आहे. कारण आपल्याला माहित आहे की प्रकाश एका विशिष्ठ वेगात प्रवास करतो तसेच तो इतक्या दूरवरून येताना त्याच्या मार्गात अनेक अडथळे आहेत. अनेक ग्रह, तारे, गॅसेस, धुळीचं साम्राज्य आणि इतर वैश्विक गोष्टींशी लढा देत तो आपल्या पर्यंत पोहचतो तेव्हा इतका क्षीण झालेला असतो की त्याला बघण्याची आपली नजर बोथट होते. तो कितपत स्पष्ट आपल्याला मार्ग दाखवेल यावर मर्यादा येतात. विश्वाचा आकार ज्या वेगाने वाढतो आहे ते बघता आपल्याला जे दिसते आहे तेच धूसर होत जाणार आहे. कारण ज्या वेगात विश्व प्रसरण पावते आहे तितका जास्ती वेळ लांबच्या प्रकाशाला आपल्यापर्यंत पोहचायला लागणार आहे. 

दुसरा मार्ग म्हणजे रॉकेट तंत्रज्ञान. याचा अर्थ काय जर आपण आपल्या विश्वाच्या माहिती मध्ये भर टाकली किंवा असं काही शोधलं जे आपल्याला आपल्या बाहेरच्या विश्वाबद्दल काही सांगेल? पण जर असं काही असेल तर त्याने प्रकाशाच्या वेगापेक्षा जास्त वेगात प्रवास करायला हवा आणि विश्वाच्या पोकळीत त्याला अडवणारं कोणी नसेल. मग असं काही या विश्वात आहे का? 

कसं असते की कधी कधी आपल्या हाताशी अचानक घबाड लागते. त्यातून आपल्याला पडत असलेल्या अनेक प्रश्नांची उकल होत जाते. तशीच काहीशी घटना विज्ञानाच्या बाबतीत घडली. भौतिक शास्त्राच्या एका शाखेचा म्हणजेच पार्टीकल फिजिक्स चा अभ्यास करत असताना असं लक्षात आलं की गणिताच्या पार्टीकल मधील एनर्जी च गणित कागदावर तर सुटत होतं पण प्रत्यक्षात मात्र प्रयोगाच्या वेळी वेगळेच निष्कर्ष हाती लागत होते. आपण शाळेत रसायन शास्त्रात रासायनिक प्रक्रिया शिकलो आहोत. हायड्रोजन आणि ऑक्सिजन चे रेणू मिळून पाणी तयार होते. त्याच एक रासायनिक समीकरण असते. त्यात हायड्रोजन चे दोन रेणू असतात आणि ऑक्सिजन चा एक तेव्हाच पाणी तयार होते. याचा अर्थ डावीकडील संख्या आणि उजवीकडील संख्या या समान असायला हव्यात नाहीतर त्या रासायनिक प्रक्रियेला एकतर अर्थ नाही किंवा ते रासायनिक समीकरण चुकीचं आहे. 

आता अशीच मज्जा पार्टीकल फिजिक्स मधे घडत होती. पार्टीकल च्या समीकरणातील डावीकडील आणि उजवीकडील एनर्जी (ऊर्जा) ही समान येत नव्हती. याचा अर्थ काय तर एकतर ती प्रक्रिया चुकीची आहे किंवा आपण समीकरण चुकीचं लिहितो आहे. प्रत्यक्ष प्रयोगात प्रक्रिया तर जशी अपेक्षित आहे तशीच घडत होती मात्र ऊर्जा जास्ती प्रमाणात बाहेर पडत होती. याचा अर्थ सरळ होता आपल्या हातून काहीतरी अदृश्य असं निसटते आहे ज्याला ऊर्जा आहे, ज्याच्यावर कोणता भार नाही (पॉझिटिव्ह किंवा निगेटिव्ह). पण नक्की हे काय होतं? नक्की हे समीकरण सोडवल्यावर काय हाताशी लागणार होतं? त्याचा आणि समांतर विश्वाच्या संकल्पनेशी काय नातं? हे सगळं समजून घेऊ पुढल्या भागात. 

क्रमशः

फोटो शोध सौजन्य :- गुगल

सूचना :- ह्या पोस्टमधील शब्दांकन (विनीत वर्तक ©) कॉपीराईट आहे.